Małgorzata Remfeld - Powodzenia i niepowodzenia szkolne

Małgorzata Remfeld - Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Publikacje nauczycieli, AWANS.NET.

Małgorzata Remfeld, Szkoła Podstawowa im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Pasymiu
Powodzenia i niepowodzenia szkolne
Zagadnienia przyczyn niepowodzeń szkolnych dzieci są przedmiotem badań pedagogów, psychologów, socjologów i polityków oświatowych, a także nauczycieli i rodziców już od wielu dziesięcioleci. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych UNESCO uznało niepowodzenia szkolne za problem światowy. Zjawisko to nasiliło się w ostatnich latach niemal we wszystkich krajach Europy, dlatego też Wspólnota Europejska ogłosiła w tej sprawie w 1989 r. specjalną Rezolucję ukazującą rangę problemu, finansowe i strukturalne uwarunkowania niepowodzeń w krajach zachodniej Europy oraz propozycje środków zaradczych. W polskiej pedagogice niepowodzenia są jednym z najlepiej opracowanych problemów. Zajmowali się nimi m. in. tacy autorzy, jak J. Konopnicki, Cz. Kupisiewicz, R. Radlińska, R. Więckowski, W. Okoń, K. Spionek. W ostatnich latach nastąpił w naszym kraju zwrot zainteresowań problematyką niepowodzeń uczniów w nauce, a zwłaszcza ich przyczynami ekonomicznymi i społecznymi.¹ M. Mularczyk² twierdzi, że większość książek zawiera szczegółowe opisy niepowodzeń szkolnych, natomiast powodzenie jest słowem jakby zapomnianym, trudno je znaleźć w podręcznikach dydaktycznych. Nie ma go także w słowniku pedagogicznym. Powodzenia szkolne ogólnie rozumiane są jako osiąganie dobrych wyników w nauce. Edukacja szkolna jest jedną z głównych form aktywności ucznia i pełni istotne funkcje w jego rozwoju. Osiąganie dobrych wyników w nauce jest warunkiem sukcesu szkolnego, dowodzi o adaptacji ucznia do środowiska, w którym funkcjonuje, pośrednio dostarcza wiedzy o jego samopoczuciu w szkole, często wpływa na akceptację ze strony nauczycieli i rówieśników.³ "Osiąganie przez uczniów powodzenia w nauce zależy od jego zdolności, warunków domowych, wytwarzania w środowisku domowym pozytywnej motywacji do nauki, od szeroko rozumianej pracy szkoły, programów szkolnych i wszystkich tych samych czynników, które determinują pojawienie się niepowodzeń dydaktycznych ."⁴ Niepowodzenia szkolne to "proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkolę wiadomościach i umiejętnościach ucznia oraz negatywnego stosunku wobec tych wymagań".⁵ Cz. Kupisiewicz⁶ niepowodzenia szkolne ujmuje jako "sytuacje, w których występują wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły, a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania". Niepowodzenia szkolne uczniów są wynikiem długofalowego procesu, którego początek jest trudno wykrywalny. Objawia się on spadkiem przystosowania szkolnego dziecka wskutek narastania jego niewydolności szkolnej.⁷ Dokładnie cztery fazy narastania niepowodzeń szkolnych prezentuje J. Konopnicki w swej książce "Powodzenia i niepowodzenia szkolne".⁸ Uwarunkowania porażek uczniów w toku nauki szkolnej są bardzo różnorodne i złożone. Można je jednak podzielić na trzy główne grupy: "przyczyny tkwiące w treści i organizacji procesu nauczania, czyli przyczyny dydaktyczne; przyczyny społeczno - środowiskowe, określające warunki procesu uczenia się i nauczania; przyczyny tkwiące w samym uczniu, tj. jego właściwości fizyczne i psychiczne".⁹ Cz. Kupisiewicz¹⁰ czynniki determinujące powodzenia szkolne dzieli podobnie na trzy grupy: czynniki społeczno - ekonomiczne; czynniki biologiczno - psychologiczne; czynniki pedagogiczne. Społeczno - ekonomiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych to "całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym".¹¹ Sytuację ekonomiczną wyznaczają takie czynniki, jak dochody rodziny, warunki mieszkaniowe, standard życia, natomiast sytuację społeczną - wykształcenie i zawód rodziców, pozycja dziecka w rodzinie, klasie szkolnej i środowisku pozaszkolnym, warunki i poziom kulturalny życia rodziny ucznia. Wśród biopsychicznych przyczyn braku postępów w nauce badacze problemu wymieniają: uzdolnienia; poziom rozwoju umysłowego; cechy charakteru i temperament; zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz choroby somatyczne; defekty narządów zmysłowych; zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych; zaburzenia w rozwoju dziecka. Cz. Kupisiewicz, mówiąc o biopsychicznych przyczynach niepowodzeń szkolnych, ma na myśli "zarówno zadatki wrodzone, np. anatomiczną strukturę mózgu, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków".¹² Ten sam autor za główne pedagogiczne czynniki mające wpływ na postępy dziecka w nauce uważa treści, formy, metody, środki wychowania i nauczania, warunki pracy dydaktyczno - wychowawczej (nauka na dwie zmiany, liczebność klas, poziom kwalifikacji zawodowych nauczycieli). W. Okoń¹³ jest zdania, że spośród czynników warunkujących powodzenia szkolne "pierwszym i niewątpliwie najważniejszym jest praca nauczyciela". W obrębie pedagogicznych przyczyn niepowodzeń Cz. Kupisiewicz¹⁴ wyróżnia zależne i niezależne od nauczyciela, przy czym te pierwsze dzieli na: błędy i usterki metodyczne w prowadzeniu lekcji; błędy popełniane przez nauczycieli wskutek niedostatecznej znajomości uczniów; brak właściwej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce. Żadna z przyczyn wpływających na osiągnięcia uczniów w szkole nie występuje osobno, pojedynczo. Czynniki te kumulują się, nakładają się na siebie, występują w pewnych zależnościach, w rezultacie powstają całe ich kompleksy. "Porażki lub niepowodzenia (...) wywołują zwykle negatywne przeżycia emocjonalne przybierające formę stresów lub urazów psychicznych."¹⁵ Szkoła jako instytucja powołana do organizowania procesu edukacji na miarę potrzeb oraz możliwości każdego ucznia i zgodnie z oczekiwaniami, społecznymi ma za zadanie pomóc młodym ludziom w wyrównywaniu braków, w przezwyciężaniu konfliktów i negatywnych emocji, w realizowaniu potrzeb i dążeń wychowanków, w osiąganiu sukcesów. W tym celu opracowano metody i środki walki z niepowodzeniami dydaktycznymi.¹⁶ profilaktyka pedagogiczna - czynności zmierzające do zapobiegania powstawaniu luk i zaległości w opanowywanej przez uczniów wiedzy i umiejętnościach; diagnoza pedagogiczna - postępowanie zmierzające do jak najwcześniejszego wykrywania luk i zaległości tworzących się dopiero w wiadomościach uczniów. Polega na precyzyjnym opisie stanu rzeczy, powiązanym z wyjaśnieniem jego genezy i warunkujących go mechanizmów. terapia pedagogiczna - ma za zadanie likwidowanie wykrytych luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów za pomocą różnorodnych środków i czynności dydaktyczno - wychowawczych. Wszystkie te działania - profilaktyka - diagnoza - terapia są ze sobą ściśle powiązane i warunkują się wzajemnie, a ich skuteczność jest tym większa, im ściślejsza i bardziej systematyczna jest współpraca nauczyciela nie tylko z samym uczniem, ale przede wszystkim z jego domem rodzinnym. Przypisy ¹ H. Czajkowska - Kilianek, J. Kilianek: Szkoła wobec niepowodzeń szkolnych. "Nowa Szkoła", 1985, nr 9, s. 13 - 17. ² M. Mularczyk: Niepowodzenia - a może powodzenia. "Nowa Szkoła" 1997, nr 7, s. 13 - 16. ³ W. Sikorski: Poziom samooceny uczniów, a ich osiągnięcia w nauce szkolnej. "Opieka - Wychowanie - Terapia" 2001, nr 2, s. 10 - 14. ⁴ M. Mularczyk, op. cit., s. 14 ⁵ W. Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1975, PWN, s. 194. ⁶ Cz. Kupisiewicz: Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa 1988, PWN, s. 227. ⁷ J. Jastrząb: Niepowodzenia szkolne - problem szkoły czy ucznia. "Wychowanie na co Dzień" 1995, nr 7 - 9, wkładka metodyczna I - IV. ⁸ J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa 1966, PZWS, s. 17 - 20. ⁹ M. Tyszkowa: Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka. Warszawa 1964, PWN, s. 13. ¹⁰ Cz. Kupisiewicz: Niepowodzenia dydaktyczne. Warszawa l970, PWN, s. 28 - 88. ¹¹ Ibidem, s. 23. ¹² Ibidem, s. 48. ¹³ W. Okoń: Zarys dydaktyki ogólnej. Warszawa 1970, PZWS, s. 379. ¹⁴ Cz. Kupisiewicz, op. cit., s. 131. ¹⁵ W. Grądzki: Sukcesy i niepowodzenia jako problem pedagogiczny. "Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze" 2000, nr 7, s. 29. ¹⁶ Cz. Kupisiewicz, op. cit, s. 208 - 287. Tej samej Autorki: Gry i zabawy ruchowe - konspekt lekcji wychowania fizycznego dla klasy I szkoły podstawowej
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego AWANS.NET 23 kwietnia 2004 r.	do góry