|
|
|
Krystyna Rutka - Przezwyciężanie specyficznych trudności w czytaniu ze zrozumieniem. Publikacje nauczycieli, AWANS.NET.
|
|
|
| › strona główna › archiwum › indeks autorów › kontakt |
| Krystyna Rutka, Szkoła Podstawowa w Korzeniewie | |
Przezwyciężanie specyficznych trudności w czytaniu ze zrozumieniem |
|
|
Podstawowym warunkiem skutecznej pracy dydaktyczno - wychowawczej jest określony poziom umiejętności czytania ze zrozumieniem. Celem tej pracy jest uwypuklenie roli jaką odgrywa rozumienie czytanego tekstu w powodzeniu szkolnym i życiowym dziecka. Wczesne i sprawne opanowanie tej umiejętności ułatwia pokonywanie trudności w procesach przyswajania, pogłębiania i utrwalania wiedzy, gdyż umożliwia samodzielne zdobywanie wszelkich informacji. Czytanie ze zrozumieniem jest furtką, która otwiera ogromne możliwości kształcenia się, rozwijania własnej osobowości, nadążania za narastającą wiedzą. Nauczyć dziecko czytać - to otworzyć przed nim drogę rozwoju umysłowego. Opanowanie cichego czytania ze zrozumieniem warunkuje powodzenie szkolne dziecka, bowiem ułatwia mu naukę już w klasach początkowych i przygotowuje do systematycznej nauki w klasach następnych. Efektywne uczenia się daje dodatkową satysfakcję, zadowolenie z szybkiego, łatwiejszego opanowania materiału, co sprzyja rozwojowi dalszych zainteresowań i motywacji związanych z doskonaleniem techniki czytania. Natomiast uczeń, który ma trudności ze zrozumieniem tego, co czyta, nie może liczyć na wewnętrzna nagrodę, wzmacniającą jego poczynania. Może to wpłynąć na ukształtowania się negatywnej postawy wobec zadań i samego siebie, a co za tym idzie spowodować niechęć do tekstu jako źródła wiedzy. Uczeń taki nie będzie rozszerzał i utrwalał wiadomości szkolnych za pomocą dostępnych źródeł drukowanych. Osłabi toteż jego zainteresowania czytelnicze. Doceniając rolę cichego czytania ze zrozumieniem, jego wpływ na rozwój umysłowy należy zdać sobie sprawę z potrzeby jak najwcześniejszego wyposażenia uczniów w tę umiejętność. Praca ta zawiera trzy rozdziały. W rozdziale pierwszym zostało przybliżone pojęcie czytania oraz jego psychologiczne i fizjologiczne aspekty. Rozdział drugi omawia istotę czytania ze zrozumieniem. W rozdziale trzecim czytamy o specyficznych trudnościach w czytaniu ze zrozumieniem oraz o sposobach przezwyciężania ich. Rozdział I Pojęcie czytania oraz jego psychologiczne i fizjologiczne aspekty Czytanie jest niezmiernie ważną umiejętnością, na podstawie której możemy mówić o właściwym kształceniu człowieka. Czytanie jest niewątpliwie nieodzownym czynnikiem umożliwiającym odpowiednia przystosowanie się do współczesnych warunków życia. Niewiele jest takich dziedzin - począwszy od pracy zawodowej, wypoczynku, uczenia się, prowadzenia domu i tym podobnych spraw codziennych - które nie wymagałyby umiejętności czytania. Czytanie jest procesem złożonym i podlegającym rozwojowi. Dziecko, ucząc się w szkole, zdobywa stopniowo umiejętność rozpoznawania słów, wzbogaca zasób słownictwa i pojęć oraz wykształca zdolność rozumienia myśli. Z biegiem czasu czytane teksty stają się coraz bardziej skomplikowane pod względem słownictwa, liczby pojęć i zawiłości struktur gramatycznych. W większym stopniu wymaga się od ucznia umiejętności uchwycenia znaczeń i oceny stylu. Wreszcie biegły, dojrzały czytelnik potrafi nie tylko biernie rozpoznawać i akceptować znaczenia poszczególnych symboli, lecz zdobywa ponadto umiejętność interpretowania, wartościowania owych znaczeń. Podstawowym celem czytania jest rozumienie tekstu. Aby zrozumieć tekst, umiejętność czytania musi posiadać określone cechy. Można wyróżnić podstawowe cech dobrego czytania w klasach początkowych (R. Więckowski):
W ostatnich latach niepokojąco maleje również w naszym kraju zainteresowanie książką. Według badań OBOP gwałtownie spada liczba osób czytających nie tylko literaturę, ale także jakąkolwiek prasę. Jak mówi M. Plenkiewicz istniejący stan świadomości społecznej dotyczący problematyki czytania, skłania do refleksji nad procesem zdobywania tej umiejętności w naszym systemie edukacyjnym, głównie na szczeblu nauczania początkowego. Liczne badania dotyczące stanu umiejętności czytania w klasach początkowych dowodzą, iż efektywność kształtowania tej umiejętności jest w naszym systemie szkolnym niezadowalająca. Czytanie dla znającego biegle tę sztukę jawi się jako czynność prosta, a nawet odruchowa. Jednak przyswojenie sobie tej umiejętności nie jest łatwe (J. Dunin). Właściwy proces czytania odbywa się w mózgu. Na psychiczną fazę tego procesu składają się: widzenie oraz słyszenie (jeśli czytanie odbywa się na głos). W procesie czytania podstawową rolę odgrywa oczywiście słuch fizjologiczny, umożliwiający słyszenie. Ważna rola przypada też słuchowi fonematycznemu, od jakości którego zależy stopień prawidłowości słyszenia mowy, stanowiący tworzywo czytania głośnego. Słuch fonematyczny odgrywa poważną rolę w początkowej nauce czytania i pisania, przy poznawaniu dźwięków, których brzmienie odpowiada nowym literom - elementom tekstu. J. Malendowicz twierdzi, że do podstawowych warunków, od których zależy możliwość rozpoczęcia nauki czytania, należy dojrzałość umysłowa dziecka i prawidłowy rozwój mowy oraz sprawność fizyczna. Gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole przyjęto nazywać dojrzałością szkolną. Spośród kryteriów dojrzałości szkolnej wysuwa się jako kryterium podstawowe odpowiedni rozwój umysłowy, poziom intelektu umożliwiający ujmowanie związków przyczynowo - skutkowych oraz przechodzenie od konkretu do abstrakcji i dokonywanie słuchowej i wzrokowej analizy oraz syntezy słów. Do rozpoczęcia nauki czytania niezbędne jest spełnienie wszystkich wymienionych wyżej warunków, a głównie prawidłowy rozwój mowy. Specjalnego znaczenia nabiera tutaj zakończenie procesu rozwoju mowy w zakresie artykulacji oraz opanowania dostatecznego zasobu słów w słownictwie biernym i czynnym. Od stopnia opanowania artykulacji zależy poprawność czytania (i umiejętność czytania w ogóle), a dostateczny zasób słownictwa umożliwia rozumienie czytanego tekstu oraz posługiwanie się nim w różnego rodzaju ćwiczeniach w czytaniu i pisaniu. Czytanie to złożony proces syntezy. Od stopnia jej dokonywania zależy stopień opanowania techniki czytania. Aby ćwiczenia służące usprawnianiu czytana mogły dobrze spełniać wyznaczoną im rolę, powinny zawierać różnorakie formy syntezy. Automatyzacja procesu czytania dokonuje się nie tylko w pierwszym roku nauki szkolnej, ale także w następnych latach. Dzieci opanowują technikę czytania w klasie pierwszej. Na następne klasy przypada dalsze uzyskiwania wprawy w czytaniu tak, aby w rezultacie osiągnąć czytania biegłe tj. płynne, z zastosowaniem zmiany intonacji, modulacji głosu oraz akcentu retorycznego i logicznego - oczywiście w granicach dostępnych indywidualnym możliwością dzieci. W klasie II i III wprawę w czytaniu ćwiczą uczniowie głównie przez czytanie lektur. Dobrze lub bardzo dobrze czytający na ogół chętnie sięgają po książki. U uczniów klas drugich i trzecich zaczynają kształtować się zainteresowania i zamiłowania czytelnicze, ale zjawisko to zależy wyraźnie od poziomu opanowania techniki czytania. Dzieci słabo czytające nie unikają książek, ale nie wykazują też chęci samodzielnego czytania, proszą kogoś aby im czytał. W takich przypadkach należy przezwyciężyć niechęć dzieci do czytania. Dla dzieci rozpoczynających naukę czytania, należy dobierać książki o dużej czcionce ułatwiające czytanie i zawierające dużo barwnego materiału ilustracyjnego. Bardzo wskazane jest, aby osoby dorosłe, czuwające nad nauką i rozwojem umysłowym dziecka wyrażały swoje zainteresowanie treścią czytanych przez dziecko książek i prowadziły z nim rozmowy na ten temat. Rozdział II Istota czytania ze zrozumieniem Umieć czytać, to nie tylko przekładać na język mówiony czy na język wewnętrzny znaki graficzne rękopisu lub tekstu drukowanego. Umieć czytać - to w istocie to rozumieć rzecz przeczytaną, umieć ocenić jej wartość i słuszność, zastanowić się, osądzić i zająć stanowisko. Rozumienie tekstu jest procesem złożonym przebiegającym w kilku kolejnych fazach. Na proces rozumienia tekstu składają się elementy spostrzeżeniowe, pamięciowe, myślowo - rozumowe, wyobrażeniowe oraz emocjonalne - zależne od stosunku osoby czytającej do tekstu. Zrozumienie czytanego tekstu może dotyczyć sensu dosłownego, bez wychodzenia poza treść reprezentowana przez tekst, sensu dosłownego w połączeniu z sensem dodatkowym albo też sensu domyślnego nie wynikającego z tekstu w sposób bezpośredni. Dosłowne rozumienie tekstu jest typowe dla dzieci rozpoczynających naukę czytania. Dopiero w miarę uzyskiwania wprawy w technice czytania, a także w miarę zdobywania doświadczenia oraz dzięki rozbudzonej wyobraźni dziecko staje się do wykrywania sensu ukrytego, domyślnego, nie wyrażonego wprost słowami tekstu. Zrozumienie tekstu zarówno dosłowne, jak i domyślne zależy od kilku czynników - pisze J. Malendowicz. Zaliczmy do nich stopień, czyli poziom wprawy w czytaniu, słownictwo zastosowane w tekście, budowę zdań składających się na tekst oraz styl, jakim posługuje się autor. Zbyt trudne słownictwo zawierające słowa nie znane dziecku, powoduje niezrozumienie lub niepełne zrozumienie tekstu. Nowe słownictwo musi się pojawiać w tekstach, jest to nie uniknione, a poza tym pożyteczne, rozwija bowiem język i zasób pojęć dziecka, poszerzając dzięki temu jego wiedzę o świecie. Niezbędne jest jednak wyjaśnianie wyrazów nowych niezrozumiałych, a także rozszerzanie zasobu pojęć, z jakim dziecko rozpoczyna prace z tekstem. W szkole nowy zasób słownictwa wprowadza się przede wszystkim za pomocą ćwiczeń słownikowych i słownikowo - frazeologicznych. Także rodzice powinni korzystać z każdej okazji dającej możliwość wzbogacenia słownictwa dziecka. Rodzice powinni prowadzić z dziećmi rozmowy na różne interesujące tematy. W czasie rozmów zaś wyjaśniać znaczenie wyrazów, których dziecko nie rozumie lub które rozumie niedokładnie. Proces cichego czytania ze zrozumieniem nie należy do łatwych. Znajomość istoty cichego czytania ze zrozumieniem oraz prawidłowa realizacja zadań w zakresie kształcenia tej umiejętność uczniów klas początkowych przygotowuje ich nie tylko do nauki w klasach wyższych, ale ułatwia funkcjonowanie w życiu społecznym. Rozumienie jest szczególne ważne w procesie uczenia się. Jeżeli uczeń nie rozumie czytanego tekstu, najczęściej rezygnuje z dalszej lektury lub uczy się na pamięć. Istotą cichego czytania jest zrozumienie ogarniętego wzrokiem tekstu, a technika czytania cichego polega na czytaniu tekstu wyrazami (cząstkami wyrazów) wyłącznie wzrokiem. Czytanie ciche angażuje osobowość ucznia, ponieważ rozumiany tekst jest wynikiem reakcji intelektu i stosunku emocjonalnego do treści. Badając zagadnienia rozumienia języka W. Szewczuk doszedł do wniosku, że rozumienie znaków językowych izolowanych, wiązanych w zdania i tekstowe ich ugrupowania, polega na odzwierciedleniu poprzez nie przedmiotów, zjawisk, ich właściwości i stosunków w obiektywnej rzeczywistości otaczającego świata. W tak pojmowanym procesie rozumienia myślenie, zapamiętywanie i odtwarzanie są ze sobą nie rozerwalnie powiązane. W początkowym okresie zapamiętywanie dominuje nad myśleniem, a dopiero w miarę rozbudowy myślenie wysuwa się na plan pierwszy. Obok ustaleń czysto teoretycznych W. Szewczuk proponuje również jasną i zwięzłą operacyjną definicję pojęcia rozumienia. Pisze on: "Przedmiot jest rozumiany przez kogoś, jeśli potrafi nim operować zgodnie z jego właściwościami bądź potrafi opisywać jego właściwości niezależnie od warunków operowania nim czy opisywania go. Jakie bowiem jest rozumienie takie i działanie na nim oparte i słowne zdawanie z niego sprawy". Jeśli więc ktoś rozumie, to umie to przekazać za pomocą słów lub posługiwać się tym, co zrozumiał w praktyce. Definicja ta stanowi podstawę tworzenia wszelkiego rodzaju sprawdzianów rozumienia wymagających wykonywania pewnych - praktycznych czy werbalnych czynności. Zdaniem J. Zborowskiego istotę rozumienia czytanego tekstu stanowi uchwycenie jego sensu, czyli treści. Może to być sens dosłowny albo sens dodatkowy. Zawierający coś więcej niż to, co jest wyrażone w tekście. W pierwszym przypadku ujmowanie sensu opiera się wyłącznie na ścisłym kojarzeniu obrazów graficznych z ich znaczeniami oraz powiązaniu ogniw znaczeniowych w pewne struktury myślowe. Nieco inny obraz powstaje przy ujmowaniu sensu dodatkowego. Tutaj dużą rolę - poza percepcją - odgrywają domysły językowe i domysły sensu, jak też własne doświadczenia czytelnika i jego stosunek emocjonalny do odbierania informacji. W proces rozumienia zaangażowanych jest wiele procesów:
Rozumienie jest więc tłumaczeniem lub rozszyfrowaniem znaków. Gdy ktoś nie rozumie czegoś, to w jego świadomości nic nie występuje, albo występuje przedstawienie czegoś innego. Rozumienie wyrazu jest jedynie funkcją pamięci. Aby dany wyraz zrozumieć, należy mieć skojarzenia znaków z przedstawieniami znaków. Natomiast przy rozumieniu zdania dochodzi jeszcze konieczność dostrzegania stosunków pomiędzy danymi przedmiotami. Ze względu na znaczenie umiejętności czytania cichego ze zrozumieniem, należałoby odpowiedzieć na pytanie, kiedy rozpoczynać pracę nad wdrażaniem uczniów do tej umiejętności. Odpowiedź na to pytanie nie jest wprawdzie jednoznaczna, ale równolegle ze zdobywaniem umiejętności czytania rozpoczyna się wdrażanie do czytania cichego ze zrozumieniem. Tym bardziej, że uwaga dziecka podczas czytania ze zrozumieniem jest prawie wyłącznie skupiona na treści. Oczywiście tak jest, jeżeli uczeń jako tako przyswoił technikę czytania. Dziecko, które ma trudności w czytaniu, ma również trudności w zrozumieniu treści czytanego tekstu. Technika czytania w dużej mierze determinuje rozumienie czytanego tekstu. Profesor Ryszard Więckowski wyróżnia trzy poziomy rozumienia tekstów:
Rozdział III Specyficzne trudności w czytaniu ze zrozumieniem i ich przezwyciężanie Czytanie to podstawowa umiejętność, jaką dziecko nabywa w początkowym okresie swej edukacji szkolnej. Dobre opanowanie jej stanowi nieocenioną pomoc dla ucznia jako narzędzie umożliwiające mu samodzielne poznanie otaczającej rzeczywistości bliższej i dalszej, a także tej, która jest niedostępna poznaniu bezpośredniemu. Umiejętność ta jest procesem skomplikowanym i wymaga wielu złożonych harmonijnie współdziałających określonych układów strukturalnych i funkcjonalnych układu nerwowego, a w szczególności sprawnego działania analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego. Proces czytania wiąże się z najważniejszymi czynnościami psychicznymi człowieka - myśleniem i mową. Czytanie jest dla wielu uczniów czynnością trudną do opanowania. Spotykamy się niejednokrotnie z faktem, że mimo normalnego rozwoju umysłowego dziecka i jego dobrych chęci, a także starań nauczycieli i rodziców, nie radzi ono sobie w tej dziedzinie. Najczęstszą przyczyną w opanowaniu procesu czytania u dzieci w normie intelektualnej są obserwowane dysharmonie rozwoju psychoruchowego, w formie fragmentarycznych deficytów w zakresie tych funkcji psychicznych, których udział w tym procesie jest niezbędny. Trudności w nauce czytania są przeważnie związane z deficytami analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, które stanowią podstawowy mechanizm czynności czytania. Przejawem trudności w czytaniu są różnorodne błędy, np.: mylenie, dodawanie, pomijanie głosek i liter, a nawet większych całości, które utrudniają opanowanie w przewidzianym do tego czasie poprawnego biegłego czytania. Opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowej lub słuchowej powoduje, że dziecko w ich zakresie nie osiąga dojrzałości odpowiedniej dla jego wieku i w związku z tym przy nauce czytania napotyka poważne trudności. Jeżeli opóźnienia te nie zostaną dostatecznie wcześnie zauważone i wyrównane, dziecko nie będzie w stanie opanować umiejętności czytania, co z kolei pociągnie za sobą dalsze niepowodzenia szkolne. W celu dokładnego wskazania rodzaju występujących trudności u dziecka używa się czterech terminów:
Pierwotnych przyczyn występowania dysleksji jest wiele. Wyróżnia się kilka koncepcji etiologii dysleksji:
Najczęściej spotykane w literaturze to:
Podstawowym warunkiem przy pracy reedukacyjnej jest zapewnienie dziecku sprzyjającej atmosfery w szkole, w domu i w czasie zajęć reedukacyjnych. Na dziecko dyslektyczne nie można wywierać żadnej presji, ani też okazywać zdenerwowania i złości z powodu braku widocznych oznak w czytaniu. Osoba przeprowadzająca ćwiczenia reedukacyjne musi być cierpliwa i wyrozumiała, musi unikać wszelkiego pośpiechu. Ważne jest, by dziecko odnosiło wrażenie, że robi postępy w czytaniu, przez co wyzbywa się poczucia niższości, odzyskuje wiarę w siebie, która stanowi podstawowy warunek dokonywania postępów w nauce. Bibliografia
| |
| Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego AWANS.NET 6 maja 2004 r. | do góry |
Copyright © 2004 AWANS.NET
