Hanna Jednak - Edukacja ekologiczna

Hanna Jednak, Gimnazjum w Strzelcach Wielkich
Edukacja ekologiczna
Na potrzebę powszechnej edukacji ekologicznej zaczęto wskazywać od roku 1969, kiedy to opublikowano raport o stanie środowiska na naszym globie. Od tego czasu wiele międzynarodowych organizacji, skupiających autorytety naukowe i polityczne, podejmowało problem edukacji ekologicznej. Zbiorowym wysiłkiem sprecyzowano cel i zadania edukacji, wystąpiono z apelem do rządów i partii oraz proekologicznych i pedagogicznych stowarzyszeń we wszystkich krajach. Sformułowano zakres i powinności edukacji ekologicznej: powinna dotyczyć każdego zakresu i wszystkich poziomów oświaty, powinna mieć charakter całościowy, rozciągać się na całe życie człowieka i odzwierciedlać zmiany zachodzące w świecie, powinna mieć charakter interdyscyplinarny oraz przyczyniać się do ukształtowania poczucia ciągłości. Do zadań szczegółowych zaliczono: uświadamianie, informowanie, kształtowanie postaw, rozwijanie kompetencji i bezpośrednie uczestnictwo w rozwiązywaniu problemów. Celem edukacji ekologicznej powinno być: Nauczanie podstaw ekologicznie zrównoważonego użytkowania środowiska i sposobów jego ochrony. Pobudzanie do twórczego, innowacyjnego działania zmierzającego do oszczędnego korzystania z zasobów przyrody i maksymalnej ich ochrony. Zaszczepienie potrzeby postrzegania norm i zakazów ekologicznych. Kształtowanie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę dóbr przyrody. Wdrożenie umiejętności interdyscyplinarnego myślenia i rozumowania, nauczanie postrzegania zależności między stanem środowiska a jakością życia każdej jednostki ludzkiej i całych społeczeństw. Kształtowanie nawyków międzynarodowej solidarności w ochronie środowiska. Wymienione cele edukacji ekologicznej można osiągnąć w drodze: Edukacji formalnej - obejmującej dzieci od wieku przedszkolnego, młodzież, studentów szkól wyższych, a także nauczycieli i specjalistów związanych z ochroną środowiska. Edukacji nieformalnej - obejmującej młodzież i dorosłych, prowadzonej przez środki masowego przekazu oraz za pomocą różnych form tzw. samoedukacji indywidualnej i grupowej. Najlepsze wyniki przynosi edukacja w aspekcie formalnym oparta na modelu multidyscyplinarno - integrującym, pozwala ona wprowadzić podstawowe grupy pojęć w różnych przedmiotach, kształtować określone postawy a następnie w ramach przedmiotu interdyscyplinarnego rozszerzać zakres treści pojęć, utrwalać je oraz transferować umiejętność w nowych sytuacjach. Wymienione cele edukacji ekologicznej mogą być osiągnięte tylko przez jednoczesne kształcenie i wychowanie ekologiczne. Wiedza obiektywna o świecie jest pewną sumą informacji, której można się wyuczyć w procesie kształcenia, jednak nie można się tylko teoretycznie nauczyć miłości do przyrody i troski o nią. Aksjomaty kultury zasady moralności, nawyk działania proekologicznego można zdobywać jedynie w procesie wychowania. Kształtowane w tym procesie orientacje, uczucia, pobudki, pasje wywierają wpływ na późniejsze postępowanie człowieka w środowisku przyrodniczym i wobec tego środowiska. Nauczanie i wychowanie powinno kształtować postawę wartości ekologicznej, poczucie moralnej odpowiedzialności za jakość środowiska i zdrowie ludzi. Człowiek ma naturalne skłonności, by obcować przyjaźnie z przyrodą, by przyrodę szanować i znajdować w niej chwile odprężenia. Wrodzona, spontaniczna wydaje się postawa opieki nad otoczeniem naturalnym. Jednocześnie jednak występują tendencje sprzeczne, jak chęć nadużywania przyrody, eksploatowania, traktowania jako przeciwnika. Często przyroda bywa traktowana jako teren wyładowania agresji, złości. Dwie przeciwne tendencje mogą występować u tych samych jednostek, a która z nich będzie dominująca, zależy to od umiejętności i skuteczności ekologicznego kształcenia i wychowania, głównie w okresie dzieciństwa i dorastania człowieka. W formalnej edukacji ekologicznej stworzenie właściwego programu nauczania i wychowania ekologicznego jest podstawowym warunkiem jej skuteczności. Istotne też są kwalifikacje nauczyciela, baza dydaktyczna, działalność instytucji i organizacji wspomagających pracę nauczycieli. Sprostać tym wszystkim wymaganiom może jedynie nauczyciel mający odpowiednie przygotowanie merytoryczne i metodyczne, przeświadczony o konieczności proekologicznego kształcenia i wychowania. Doświadczeni pedagodzy twierdzą, że najlepsze wyniki dają metody aktywizujące ucznia, a więc wszelkiego rodzaju eksperymenty, pomiary i badania dokonywane w pracowni jak i podczas zajęć terenowych. Szczególną wartość mają procesy i zjawiska zachodzące w naturalnym środowisku. Organizowanie lekcji w terenie sprawia nauczycielom wiele trudności, ale przynosi znaczne efekty przyswajania przekazywanej wiedzy. Nieformalna edukacja ekologiczna jest też ważnym elementem kształcenia i wychowania środowiskowego. Popularyzacja wiedzy o procesach przyrodniczych, ich wpływie na życie społeczeństw oraz wiedzy o ochronie środowiska odbywa się przez udostępnienie ludziom różnych źródeł informacji proekologicznej. Są to między innymi: instytucjonalna informacja masowa (środki masowego przekazu, czasopisma specjalistyczne, wydawnictwa nie periodyczne, plakaty itp.), informacja poza instytucjonalna (obserwacje własne, przekazy innych ludzi), naukowa informacja i popularnonaukowa (filmy, raporty, publikacje, odczyty, prelekcje), informacja statystyczna. Najszerszy zasięg oddziaływania mają środki masowego przekazu: telewizja, radio, codzienna prasa. Efekt edukacji ekologicznej społeczeństwa zależy nie tylko od ilości informacji, lecz także od jej jakości i treści. Ważną rolę odgrywają czasopisma proekologiczne. Są one na ogół nisko nakładowe, co ogranicza ich dostępność dla szerokiego grona czytelników. Do najbardziej znanych należą miesięczniki: "Aura", "Przyroda Polska", "Eko-raj", "Eko-styl" podejmujące różne aspekty ochrony środowiska. W małym stopniu wykorzystywane są plakaty, ulotki i inne formy propagandy wizualnej. Informacja naukowa i popularnonaukowa kierowana jest do wąskiego grona odbiorców. Wynika to z faktu, że informacja ta nie może być odbierana, jak większość informacji masowej, bez specjalnego zaangażowania umysłu. Wymaga ona "studiowania" i refleksyjnej analizy. Ponadto literatura ta znajduje się wciąż na marginesie krajowej działalności wydawniczej. Opracowania statystyczne posiadają najbardziej ograniczone oddziaływanie informacyjne. Skuteczność powszechnej edukacji ekologicznej w znacznym stopniu zależy od rozwoju nowoczesnych form przekazu informacji (programów komputerowych, kaset wideo, przeźroczy itp.). Nieoceniona jest rola muzeów przyrodniczych, ogrodów botanicznych i zoologicznych, ścieżek dydaktycznych jak również olimpiad ekologicznych. Wzrost formalnej i nieformalnej edukacji ekologicznej w kształtowaniu świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży szkolnej uwarunkowany jest wsparciem materialnym, tudzież finansowym osób i instytucji, które dostrzegają potrzebę ochrony środowiska naturalnego.
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego AWANS.NET 20 kwietnia 2004 r.	do góry