Elementy plastyki w nauczaniu zintegrowanym mają na celu wspomaganie wszechstronnego rozwoju osobowości uczniów i przygotowanie ich do uczestnictwa w życiu kulturalnym przez pobudzanie i usprawnianie procesów percepcji wizualnej oraz działalności plastycznej. Realizacja tego założenia dokonuje się głównie w oparciu o metody polegające na działaniach plastycznych dzieci. Rola nauczyciela sprowadza się tu przede wszystkim do pobudzania motywacji dziecka do ekspresji wyrażonej za pomocą plastycznych środków wyrazu. Ekspresja rozumiana jest tu jako wyrażanie swych przeżyć i uczuć. Kierując ekspresją dzieci, nauczyciel opiera się na percepcji, która jest kontynuacją naturalnego kontaktu dziecka ze wszystkim co je otacza.
Percepcja to aktywne i pełne spostrzeganie w powiązaniu z emocjonalnym przeżywaniem i refleksją. Rozwijanie ogólnych zdolności percepcyjnych dziecka wiąże się z rozbudzaniem jego ogólnej wrażliwości, a zwłaszcza wrażliwości na estetyczne walory otaczającej nas rzeczywistości. W ten sposób rozwija się też tzw. widzenie plastyczne, które pozwala na spostrzeganie rzeczywistości w innych kształtach i barwach niż ogólnie przyjęte. W ten sposób procesy percepcyjne rozwijają dyspozycje psychiczne dziecka i przygotowują je do właściwego odbioru sztuki.
Jednak kontakt ze sztuką dziecka w wieku 7 - 10 lat jest znikomy. Niektórzy do niedawna uważali, że jest on wręcz szkodliwy. Opinię tę motywowano stwierdzeniem, że kontakt dziecka ze sztuką dorosłych zniechęca dziecko do własnej twórczości plastycznej. Coraz częściej pojawiają się jednak zdania, że do niepowodzeń tego typu prowadzą złe metody kontaktowania dziecka ze sztuką. Niewłaściwe jest np. traktowanie indywidualnego sposobu przedstawiania danego twórcy jako wzoru do naśladowania. Jeżeli natomiast zwrócimy uwagę dziecka na bogactwo środków wyrazowych jakimi posługiwali się w swej twórczości artyści minionych epok i artyści współcześni, to tym samym potwierdzimy słuszność plastycznych rozwiązań dziecka. Innym argumentem motywującym izolację dziecka od sztuki dorosłych była opinia psychologów o ograniczonych zdolnościach percepcyjnych dziecka. Współcześnie jednak wyniki badań psychologicznych i eksperymentów pedagogicznych wskazują, że dzieci przekraczają często ustalone przez psychologów fazy rozwoju plastycznego - szerszy jest zakres ich możliwości percepcyjnych. Dzieci młodsze potrafią na swój sposób odbierać sztukę, nawet sztukę współczesną powszechnie uważaną za trudną w odbiorze. W związku z tym elementy wiedzy o sztuce znajdują swoje miejsce na zajęciach w nauczaniu zintegrowanym.
Problem ten pojawia się również w publikacjach literackich. Krystyna Karpidis zwraca uwagę na formy kontaktowania dziecka ze sztuką. Podaje praktyczne wskazówki, które nauczyciel może wykorzystać w swej pracy z dziećmi. Pisze ona, że dzieło sztuki może i powinno znaleźć swe miejsce w różnych typach zajęć i w różnych momentach lekcji, ze względu na liczne zadania jakim ma służyć, np.:- jako ilustracja treści słownych,
- jako źródło inspiracji dla twórczości dziecka,
- jako ilustracja postawionego przed dzieckiem zagadnienia plastycznego,
- jako źródło elementarnej wiedzy o formie plastycznej, technikach i dziedzinach sztuki.
Zwraca również uwagę na to, że metody kontaktowania dziecka ze sztuka powinny być dostosowane do charakteru dziecięcego odbioru sztuki. Dziecko odbiera sztukę odmiennie niż widz dorosły. W przeżyciu dziecka dominują elementy uczuciowe i intuicyjne. Nie należy więc zapoznawać dziecka ze szczegółową analizą dzieła czy jego tłem historycznym. Elementy wiedzy o sztuce powinny mieć charakter okazjonalny. Kontakt ze sztuką powinien być możliwie częsty, ale w małych dawkach. Powinien również nawiązywać tematycznie do aktualnych przeżyć dzieci. Jedną z metod zaznajamiania dzieci ze sztuką jest pokaz oryginalnych dzieł, reprodukcji, filmów, prezentacji multimedialnych. Maria Krasińska w publikacji "Problemy wychowania przez sztukę" zwraca uwagę na to, że dziecko patrząc na dany obiekt widzi przede wszystkim to, co samo "rzuca się w oczy". Dziecko w ten sposób mechanicznie identyfikuje przedmioty, zjawiska i czynności. Przedstawiony obiekt nie jest wówczas przedmiotem wizualno - plastycznego poznania. Autorka podkreśla tu rolę nauczyciela, który powinien ukierunkowywać uwagę dziecka na określone elementy obiektu, aby obserwacja była pełna i został osiągnięty cel pokazu. Anna Sobczak w tej samej publikacji wyraża przekonanie, że problem związany z omawianiem niektórych wiadomości z zakresu sztuk plastycznych powinien być zrealizowane w czasie fragmentu jednostki lekcyjnej i poparty twórczą pracą uczniów. Zwraca też uwagę na konieczność bezpośredniego kontaktu ze sztuką w ośrodkach upowszechniania kultury, z zabytkową architekturą a zwłaszcza z kulturą i zabytkami regionu. Podkreśla też, iż realizacja zagadnień wiedzy o sztuce powinna mieć miejsce w korelacji z innymi zajęciami.
Jak powinna wyglądać szkolna edukacja plastyczna, aby przyczyniła się do wywołania u wychowanków wewnętrznej potrzeby obcowania ze sztuką?
Myślę, że powinna ona dotyczyć szeroko pojętej edukacji przez sztukę dla czerpania z dóbr sztuki. Mam tu na myśli sztukę pojętą szeroko - współistnienie i wzajemne zazębianie się plastyki, muzyki, teatru, filmu. Mam również na myśli sztukę towarzyszącą człowiekowi w prozie życia codziennego, a więc sztukę przejawiającą się we wzornictwie przemysłowym, sztukę służąca przekazowi informacji. W każdym z tych przypadków plastyka porusza się w świecie symboli i znaków, który to świat wkracza w nasze życie zastępując słowo pisane czy mówione. Uważam, że bardzo ważne jest stworzenie dzieciom w czasie edukacji plastycznej właściwego klimatu, atmosfery zarówno dla ich twórczości jak i percepcji dzieł sztuki, aby zarówno w sposób praktyczny jak i teoretyczny kształtowało się ich widzenie plastyczne a tym samym kształtowały się ich upodobania estetyczne. Tak więc w procesie kształcenia i wychowania dzieci ważne jest zachowanie proporcji pomiędzy wiedzą teoretyczną zdobywaną w szkole a wewnętrznym, indywidualnym poczuciem estetycznym. Tego typu kształcenie, które rozumiane jako otwarte na problemy sztuki, zwłaszcza sztuki współczesnej może spowodować u człowieka ustawiczną potrzebę kontaktu ze sztuką i powiększania wiedzy z tej dziedziny na własną rękę.
Każdy okres życia człowieka charakteryzuje inny stopień przyswajalności wiedzy a także inny stopień twórczej działalności plastycznej. Powszechnie wiadomo, że to właśnie okres wczesnoszkolny dzieci charakteryzuje się największą podatnością na konsumpcję sztuki oraz własna twórczość. Wynika to z faktu, że dziecko w tym wieku nie jest jeszcze obciążone złymi nawykami, manierami, nie jest skrępowane obyczajami ani modą. Ponadto dziecko w tym okresie ma zdolność posługiwania się pięknem abstrakcyjnym kształtu i barwy. Powoduje to, że dziecko w swej szeroko pojętej aktywnej działalności zabawowej określa swą postawę w stosunku do piękna. Jest to czynnik, który należy bezwzględnie wykorzystać w procesie dydaktycznym.
Na zakończenie pragnę zwrócić uwagę na problemy związane z wprowadzaniem elementów wiedzy o sztuce w klasach I - III, które wymagają szczególnej troski nauczyciela w czasie prowadzenia zajęć:
- przekazywanie informacji o sztuce powinno być częste, ale w małych dawkach oraz ilustrowane odpowiednimi reprodukcjami,
- reprodukcje powinny być kolorowe, dobre jakościowo, jak najlepiej ilustrować podane informacje,
- konieczna jest werbalna pomoc nauczyciela w percepcji dzieła, ukierunkowująca uwagę ucznia na najważniejsze elementy danego dzieła,
- nauczyciel powinien zwracać uwagę ucznia na mnogość przedstawiania i interpretowania rzeczywistości,
- przyswajanie przez dziecko informacji o sztuce może mieć charakter zabawowy, np.: formę gry dydaktycznej oraz wynikać z wewnętrznej potrzeby dziecka lub danej sytuacji,
- dzieci powinny stopniowo przyswajać sobie nazewnictwo i krótkie określenia związane za sztuką,
- przyswajanie przez dzieci elementów wiedzy o sztuce powinno być połączone z zajęciami praktycznymi,
- w szkole powinna istnieć pracownia wychowania estetycznego, odpowiednio urządzona i wyposażona,
- dzieci powinny mieć możliwość zwiedzania muzeów, galerii, zabytków architektury gdyż niczym nie zastąpiony jest bezpośredni kontakt ze sztuką.
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego
Serwisu Oświatowego Awans.net 11 grudnia 2003
r.
|
