Cele:
Uczeń:
- zna przyczyny palenia tytoniu,
- ma świadomość obecności w papierosach substancji zagrażających ludzkiemu zdrowiu i życiu,
- rozumie niszczący wpływ nikotyny na poszczególne narządy człowieka,
- zdaje sobie sprawę ze skutków palenia,
- rozumie wagę decyzji o sięgnięciu po papieros.
Forma pracy:
indywidualna, grupowa.
Metoda:
wykład konwersatoryjny.
Materiały:
kolorowe tablice anatomiczne.
Treści:
zagrożenia nikotynizmem dotyczące współczesnej młodzieży, wpływ palenia papierosów na życie każdego człowieka.
Przebieg lekcji:
1. Krótkie wprowadzenie do tematu lekcji.
2. Jeden z uczniów przygotowany na wcześniejszą prośbę nauczyciela zapoznaje pozostałych z historią palenia tytoniu:
Kiedy Krzysztof Kolumb wylądował ze swymi marynarzami na nieznanym lądzie, dnia 11 października Roku Pańskiego 1492, został zaproszony do domów Indian Arawaków i poczęstowany suszonymi liśćmi tytoniu. Niektórzy utrzymują jednak, iż to Chińczycy jako pierwsi znali i uprawiali tytoń i to jeszcze daleko przed odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Brak jednak potwierdzających ten fakt dowodów. Tytoniowi nadawano rozmaite nazwy, jak np. "nikotyna". Nazwę tę zaproponował książę de Giuse, a pochodziła ona od nazwiska francuskiego ambasadora w Lizbonie Jeana Nicot, który jako pierwszy rozwinął uprawę tytoniu w Portugalii i był w dużej mierze odpowiedzialny za wprowadzenie tej używki na dwór królewski w Paryżu. I jakkolwiek określenie "tytoń" przyjęło się do powszechnego użytku i zdominowało wszystkie pozostałe, tak nazwa "Nicotiana" pozostała jako nazwa rodzajowa samej rośliny.
3. Grupowa praca uczniów - próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego ludzie palą papierosy?
Uczniowie (przedstawiciele grup) zapisują swoje spostrzeżenia na tablicy, np.: chcą spróbować czegoś, co jest zakazane, chcą pokazać swoją odwagę, dorosłość itd.
4. Nauczyciel zbiera wszystkie informacje od uczniów, wspólnie z klasą dzieli przyczyny palenia papierosów wymienione przez uczniów i w rezultacie wskazuje na dwie zasadnicze grupy przyczyn:
- Pierwsza grupa obejmuje przyczyny psychosocjologiczne, gdzie palenie tytoniu jest postrzegane jako rodzaj czynności ułatwiającej nawiązywanie kontaktu z innymi osobami i pomagającej w przezwyciężeniu dystansu oraz uznawane jako wspólna towarzyska rozrywka.
- Druga grupa to przyczyny farmakologiczne. Tytoń bowiem, w zależności od okoliczności i predyspozycji osobniczych może oddziaływać na nasz układ nerwowy w sposób stymulujący bądź uspokajający. Zdaniem wielu osób zapalenie np. papierosa pozwala im bardziej się skoncentrować, inni zaś uważają, że nałóg ten wyzwala u nich uczucie relaksu i odprężenia.
5. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela próbują wskazać kolejne fazy uzależnienia od papierosa:
I faza: ZADOWOLENIE: próbowanie zakazanego, poczucie dorosłości, nowe doznania psychiczne, inne samopoczucie, chęć przeżycia przygody.
II faza: MOŻLIWOŚĆ UZALEŻNIENIA SIĘ: chęć powtórzenia zadowolenia, początek uzależnienia psychicznego prowadzi do nawyku, ogranicza świadomość, albo prowadzi do niszczenia zdrowia.
III faza: NAWYK, POTRZEBA KORZYSTANIA Z NAŁOGU: spełnianie przyjemności palenia jest silniejsze od świadomości zniszczenia zdrowia i życia, palacz nie ma władzy nad sobą, rządzą nim utrwalone nawyki.
6. Postawienie pytania: Czy człowiek sięgający po papierosa jest świadomy tego, co wdycha zaciągając się dymem papierosowym?
Jeden z uczniów przedstawia przygotowany na lekcję skład dymu tytoniowego:
Dym tytoniowy składa się z prawie 4.000 związków chemicznych, z tego ponad 40 to substancje rakotwórcze. Ich działanie nie jest ograniczone jedynie do palaczy tytoniu, ale także dotyczy wszystkich tych osób (mężczyzn, kobiet i dzieci), które przebywają w pomieszczeniach, gdzie występuje dym tytoniowy (tzw. "palenie bierne").
Oto przykłady niektórych tylko substancji występujących w dymie tytoniowym:
- Aceton - rozpuszczalnik, składnik farb i lakierów.
- Amoniak - stosowany w chłodnictwie, składnik nawozów mineralnych.
- Arsen - stosowany także lako popularna trutka na szczury i inne gryzoni.
- Benzopiren - związek o właściwościach rakotwórczych, wykorzystywany w przemyśle chemicznym.
- Butan - gaz pędny, używany do wyrobu benzyny.
- Chlorek winylu - związek używany np. do produkcji plastiku. Posiada właściwości rakotwórcze.
- Ciała smołowate - są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów złośliwych u człowieka.
- Cyjanowodór - kwas pruski, gaz używany przez hitlerowców w komorach gazowych do masowego ludobójstwa.
- Fenole - niszczą rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela. Rzęski te oczyszczają wdychane przez człowieka powietrze i chronią drogi oddechowe przed przenikaniem przez ich ściany substancji i związków chemicznych oraz mikroorganizmów, np. wirusów.
- Formaldehyd - związek stosowany m.in. do konserwacji preparatów biologicznych, np. żab.
- Kadm - silnie trujący metal o właściwościach rakotwórczych.
- Metanol - silne trujący związek chemiczny, używany do produkcji benzyn silnikowych.
- Naftyloamina - wchodzi w skład barwników, używanych w przemyśle drukarskim. Posiada właściwości rakotwórcze.
- Nikotyna - działa obkurczająco na ściany naczyń krwionośnych (w tym także naczyń wieńcowych zaopatrujących serce), zwiększa ciśnienie krwi, jest odpowiedzialna za nie fizjologiczne przyspieszenie akcji serca oraz zaburzenia rytmu serca, a także wpływa negatywnie na gen p53, który powstrzymuje niekontrolowany rozwój komórek, czyli powstawanie nowotworów.
- Polon - radioaktywny pierwiastek, odkryty przez naszą rodaczkę Marię Skłodowską-Curie. Posiada właściwości rakotwórcze.
- Tlenek węgla (czad, CO) - zmniejszając zawartość tlenu we krwi, w znaczny sposób utrudnia pracę serca i dotarcie tlenu do różnych części i narządów organizmu człowieka. Jest to związek będący bezpośrednią przyczyną śmierci wielu osób w czasie pożarów.
- Uretan - związek o właściwościach rakotwórczych.
7. Postawienie pytanie: czy bierne palenie jest niebezpieczne?
Referuje przygotowany uczeń:
Dym tytoniowy szkodzi niepalącym
Dym papierosowy zawiera ponad 4.000 substancji chemicznych, w tym aż 40 związków rakotwórczych. Wdychanie dymu tytoniowego, czyli bierne palenie, jest równie niebezpieczne jak samo palenie. Boczny strumień dymu tytoniowego zawiera 35 razy więcej dwutlenku węgla i 4 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez aktywnych palaczy. Specjaliści odnotowują wiele przypadków zachorowań na choroby odtytoniowe wśród osób, które nigdy nie paliły tytoniu.
Wdychanie bocznego strumienia dymu tytoniowego (ulatniającego się z papierosa) lub dymu wydychanego przez palaczy, zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc i chorób serca (np. choroby niedokrwiennej serca) u osób niepalących. Boczny strumień dymu tytoniowego zawiera także wiele substancji alergizujących, powodujących łzawienie oczu, podrażnienie błony śluzowej nosa, kaszel, nawracające zakażenia układu oddechowego, a także uczulenia i w konsekwencji astmę. Bierne palenie niesie więc za sobą identyczne skutki zdrowotne, co aktywne palenie papierosów. Powoduje nieżyt oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie zatok obocznych nosa, wysiękowe zapalenie ucha, obturacyjne zapalenie oskrzeli i astmę oskrzelową.
8. Jak palenie papierosów wpływa bezpośrednio na organizm człowieka?
Dwóch uczniów referuje temat wykorzystując przy tym kolorowe tablice (np. z encyklopedii zdrowia lub innych dostępnych źródeł) przedstawiające poszczególne narządy człowieka.
Wpływ palenia na narządy człowieka
MÓZG:
Wiele przypadków naczyniopochodnego udaru mózgu może być wiązanych z wcześniejszym paleniem tytoniu. Przyczyną jest tutaj udowodniony wpływ palenia tytoniu na rozwój miażdżycy naczyń krwionośnych. Sporo prac jednocześnie przedstawia dowody na to, iż u palaczy tytoniu rzadziej występuje choroba Parkinsona. Może to jednak być spowodowane faktem, że palacze tytoniu nie dożywają zazwyczaj wieku, w którym pojawiają się pierwsze objawy choroby Parkinsona.
SERCE I NACZYNIA KRWIONOŚNE:
U mężczyzn, którzy zaczęli palić przed 15 rokiem życia i palili 15 - 24 papierosów dziennie, ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej jest 10 - krotnie większe. Palacze tytoniu dwukrotnie częściej niż niepalący umierają na zawał mięśnia sercowego. Także u osób niepalących, ale wdychających dym ulatniający się z ognika papierosa (tzw. boczny strumień) w istotny sposób wzrasta ryzyko chorób serca i płuc (tzw. palacze bierni).
PŁUCA:
Palacze tytoniu 20 - krotnie częściej umierają z powodu rozedmy płuc i przewlekłego zapalenia oskrzeli (PZO) niż osoby niepalące. Wśród 10 chorych na raka płuc 9 paliło papierosy. Palenie tytoniu wykazuje istotny związek i w dużym stopniu zwiększa ryzyko wystąpienia wszystkich głównych typów histologicznymi raka płuc, jakkolwiek w przypadku raka gruczołowego ryzyko to jest relatywnie niższe niż przy innych typach histologicznych raka. Ryzyko wystąpienia raka płuc w znaczący sposób rośnie wraz z długością okresu palenia tytoniu dla wszystkich typów raka płuc. Istnieją dowody na to, iż palenie tytoniu jest jednym z istotniejszych czynników usposabiających do wystąpienia gruźlicy układu oddechowego.
NERKI I PĘCHERZ MOCZOWY:
Istnieje udowodniony związek pomiędzy paleniem tytoniu a zapadalnością na raka pęcherza moczowego i nerki. Ryzyko wystąpienia raka pęcherza moczowego u palaczy jest przeciętnie 5 razy większe niż u osób niepalących i zależy od ilości wypalanych papierosów. Przy czym to podwyższone ryzyko w stosunku do palących kobiet jest relatywnie niż niż u mężczyzn, ale różnica ta może wynikać z mniejszej ilości palących kobiet w stosunku do palących mężczyzn. W niektórych badaniach aż 50% przypadków raka pęcherza moczowego u mężczyzn i 25% u kobiet było związanych z paleniem tytoniu. Niektóre z badań wykazały ponadto większą zapadalność na raka gruczołowego nerki (adenocarcinoma) u palaczy tytoniu w porównaniu do osób niepalących.
ŻOŁĄDEK I DWUNASTNICA:
Palenie tytoniu pełni istotną rolę w powstawaniu zarówno wrzodu żołądka jak i dwunastnicy. Prowadzone badania naukowe wykazały istotną dodatnią zależność pomiędzy czasem palenia tytoniu a pojawieniem się ww. chorób. Ryzyko wystąpienia raka żołądka jest wyższe u palaczy tytoniu o około 1,5 razy.
JELITA:
Oczywiście nie można powiedzieć, iż bezpośrednią przyczyną powstawania przepukliny pachwinowej jest palenie tytoniu. Istnieje jednak związek pomiędzy występowaniem przepukliny a silnym kaszlem, towarzyszącym przewlekłemu zapaleniu oskrzeli. Przyczyną przewlekłego zapalenia oskrzeli jest natomiast w wielu przypadkach właśnie palenie tytoniu.
TYTONIOWA TWARZ:
Palenie tytoniu nie tylko naraża nas na utratę zdrowia, ale i pogarsza wygląd skóry. Wcześniej występują zmarszczki, opóźnia się gojenie ran, zaostrza stan wielu schorzeń skóry (np. trądzika oraz łuszczycy). Pierwsze zmiany na skórze palaczek opisane zostały już w 1856 roku. Dzisiaj dermatolodzy mówią o "tytoniowej twarzy" - łatwej do rozpoznania już na pierwszy rzut oka.
Mechanizm działania palenia tytoniu na skórę twarzy
Na skutek przenikania do skóry substancji zawartych w dymie obniża się zawartość witamin A, C i E. Tymczasem te właśnie witaminy wśród rozlicznych zadań, jakie mają do spełnienia, chronią skórę przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Bez tych ważnych utleniaczy skóra traci elastyczność i maleją szanse na jej regenerację. Dym może obniżać poziom estrogenów, a przez to wpływać na wysuszenie skóry, w której drastycznie zmniejsza się ilość włókien kolagenowych. Te wszystkie procesy prowadzą do powstawania przedwczesnych zmarszczek i pogłębiania już istniejących. To dotyczy także mężczyzn, ale u kobiet zmiany mają gwałtowniejszy przebieg i są bardziej widoczne. Zapalenie papierosa skraca skurcz naczyń krwionośnych, a kurczenie naczyń ogranicza dopływ do nich składników odżywczych. Nawet, jeżeli organizm ma ich pod dostatkiem, to "zasłona dymna" nie pozwoli na maksymalne ich wykorzystanie. Trzy schorzenia skóry: trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty, łuszczyca bardzo lubią składniki dymu tytoniowego.
Tytoń pali około 20% dorosłych Polek. Równie niebezpieczne jest tzw. bierne palenie. Narażonych na nie jest połowa kobiet w domu i co czwarta w pracy. W Polsce najczęściej palą kobiety pomiędzy 30 a 49 rokiem życia (co trzecia kobieta). Liczba palaczek w tym przedziale wiekowym ciągle wzrasta.Do kontaktu z papierosami przyznaje się aż 70% 15 - letnich dziewcząt. Około 40% palących Polek pierwszego papierosa zapala w ciągu pół godziny po przebudzeniu. A to jest już uzależnienie. Regularnie palące wypalają dziennie 14 papierosów. To bardzo dużo.
9. Jedna z uczennic prezentuje wyniki najnowszych badań dotyczących mitu związanego z paleniem, które ma działanie odchudzające:
Upadł kolejny mit dotyczący papierosów - ich palenie wcale nie sprzyja odchudzaniu. Może natomiast bardzo niekorzystnie wpływać na płodność. Badania dr. Roberta Klesgesa z University of Memphis wykazały, że zarówno długoletni, jak i początkujący palacze wcale nie tracą na wadze. Wyjątkiem byli ciemnoskórzy mężczyźni, ale i u nich spadek masy ciała był nieznaczny. Potwierdziło się natomiast, że po zerwaniu z nałogiem palacze z reguły tyją (4 do 6 kg). Dopiero po dziesiątkach lat widać różnice w wadze ciała między palaczami a tymi, którzy nie palili.
10. Na zakończenie nauczyciel prosi, aby uczniowie wskazali na te cechy charakteru, które pozwolą się im ustrzec od nałogu. Uczniowie zapisują propozycje na tablicy, np.: stanowczość, upór, znajomość wiedzy itp.
11. Podsumowanie lekcji: swobodne wypowiedzi uczniów.
Praca dodana do Archiwum Internetowego Serwisu
Oświatowego Awans.net 16 grudnia 2003
r. |
