Jednostka ludzka w ciągu swojego życia należy do różnych grup społecznych. Są to małe grupy liczące po kilka osób, grupy znacznie większe obejmujące kilkanaście lub kilkadziesiąt osób grupy bardzo duże, takie jak zrzeszenia, towarzystwa czy związki zawodowe.
Pojęcie grupy definiowane jest różnie przez różnych autorów. Jedni definiują ja w sposób bardzo ogólny, inni bardziej szczegółowo. Przykładem tej pierwszej tendencji może być definicja grupy podana przez T. M. Newcomba, który grupą nazywa zespół osób traktowany jako jedna całość.
Bardziej szczegółowo definiuje grupę J. Szczepański. Jego zdaniem "grupa społeczna jest pewną ilością osób (najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucję posiadającą pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności".
Szerszy zakres ma definicja A. P. Harea (S. Mika). Grupą nazywa on dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które mają wspólne normy, wspólny cel i tworzą rozwiniętą strukturę grupową. Ta definicja obejmuje wszystkie rodzaje grup, jakie spotykamy w różnych układach społecznych.
Podział grup społecznych
Grupy dzielimy według różnych kryteriów, z których najczęściej brane są pod uwagę wielkości i więzy emocjonalne. Ze względu na liczebność członków wyróżniamy grupy małe
i duże .
Grupy małe to takie, w których członkowie kontaktują się ze sobą bezpośrednio. Są one najczęściej, ale nie zawsze częścią grupy większej. Do grup małych zaliczamy paczki, niewielkie zespoły osób mających wspólne zainteresowania czy kółka towarzyskie. Grupy duże, mające większą liczbę członków, nazywane są niekiedy społecznościami i do nich należą związki , zrzeszenia, towarzystwa. Są oni wówczas członkami grupy rówieśniczej.
Najczęściej w dużych grupach powstają mniejsze zespoły, którym odpowiadają wartości reprezentowane przez członków małej grupy. Jest to zjawisko polaryzacji, charakteryzujące się różnym układem sił i stosunków w dużej grupie. Polaryzacja powoduje rozluźnienie zawartości dużej grupy i występuje najczęściej wtedy gdy pojawia się kilku przywódców. Popularyzację wywołują również sytuacje współzawodnictwa
i rywalizacji. Członkowie grupy dzielą się wówczas na mniejsze zespoły, rywalizujące ze sobą. Ci, którzy przegrywają we współzawodnictwie, mają poczucie klęski, a to wywołują u nich potrzebę konsolidacji z innymi w celu uzyskania pozytywnego rewanżu. Silna konsolidacja występuje również wśród zwycięzców, którzy nie chcą przegrać w następnym spotkaniu. Polaryzację w warunkach szkolnych może wywołać niejednakowe traktowanie uczniów, wyróżnianie jednych, a pomijanie innych. Uczniowie będą wówczas tworzyli odrębne grupy często wrogo do siebie nastawione i nienawidzące się nawzajem.
Inny podział grup dokonywanych ze względu na więzi emocjonalne między członkami wyróżnia grupy formalne i grupy
nieformalne.
Grupa nieformalna to taka, w której podstawowym czynnikiem jest więź emocjonalna łącząca poszczególnych członków
i zaspokajająca ich potrzeby psychiczne. Będą to różnego rodzaju towarzystwa, paczki czy bandy.
Grupami formalnymi nazywa się takie grupy, które są odgórnie
i planowo organizowane, spełniają określone zadania i ich cele, mają stałą strukturę organizacyjną i są kontrolowane przez jednostki nadrzędne. Takimi grupami są klasy szkolne, organizacje młodzieżowe, organizacje samorządowe i inne.
Psychologiczny mechanizm oddziaływania grupy
Oprócz wpływu rodziców i nauczycieli na zachowanie dziecka oddziałuje jeszcze na dziecko wiele innych czynników. Jednym z nich, którego wpływ uwidacznia się już u dzieci młodszych jest grupa rówieśnicza. Znaczenie grupy w kształtowaniu się stosunków społecznych bardzo mocno akcentują psychologowie rosyjscy, zwracają uwagę na silne oddziaływanie członków grupy.
W grupie wyodrębniają się stosunki rzeczowe i osobowe. Stosunki rzeczowe polegają na wspólnym działaniu przy wykonywaniu pracy zespołowej, a osobowe na tworzeniu się więzi koleżeńskich i przyjacielskich. Układ stosunków interpersonalnych w grupie rówieśniczej związany jest
z pełnieniem odpowiednich ról społecznych przez członków i ich popularnością w grupie.
Każda grupa charakteryzuje się pewną integracją wewnętrzną (stopień zawartości), polaryzacją (stopień rozwarstwienia na mniejsze grupki) i waloryzacją (procesem wartościowania stosunków między członkami grupy w układzie hierarchicznym).
Ważnymi elementami funkcjonowania grupy są mechanizmy psychologiczne oddziaływania członków grupy na jednostkę. Są to: naśladownictwo, konformizm, identyfikacja i internalizacja .
Naśladownictwo przejawia się w zachowaniu wszystkich członków grupy. Jest to skłonność do świadomego bądź bezwiednego powtarzania czynności wykonywanych przez innego osobnika. Jednostka w grupie może często postępować zupełnie inaczej niż w domu rodzinnym. Chłopiec w domu spokojny
i delikatny, w grupie staje się agresywny, bo tak zachowują się inni. Podobnie chłopiec ironiczny i dokuczliwy w grupie może być spokojny w domu. W grupie naśladuje innych, nie chce się od nich różnić i chociaż nie zawsze mu to odpowiada, postępuje tak jak koledzy.
Konformizm polega na upodobaniu form zachowania się do członków grupy. Najczęściej tym terminem określa się upodobanie pod względem wyglądu zewnętrznego, przejawiające się unoszeniu jednakowych ubiorów czy też tych samych detali
w ubiorze. Członkowie danej grupy charakteryzują się tym np. że noszą jednakowe skarpetki, obuwie, spodnie, koszule czy sweterki.
Identyfikacja z polega na uznaniu siebie za członka grupy, przyjęcie jej celów, norm, zwyczajów i wartości za własne. Jednostka myśli, tak jak cała grupa, akceptuje wszystkie ustalone
i obowiązujące w niej normy, podporządkowuje się im
i przestrzega.
Hierarchiczna struktura każdej grupy zakłada różnorodność ról społecznych pełnionych przez jej członków. Jeśli członek grupy postępuje zgodnie z normami, jego zachowanie jest akceptowane przez innych. Akceptacja ta jest odczuwana jako nagroda. Dlatego też zachowania nagradzane mają tendencję do utrwalania się. Przeciwnie jeśli ktoś nie postępuje zgodnie z regułami przestrzeganymi przez grupę, jeśli przekracza normy lub burzy je, spotyka się z brakiem akceptacji oraz z różnymi, przykrymi dla niego reakcjami grupy. Grupa karze zatem za postępowanie niezgodne z normami. Może to być kara fizyczna, wymierzona przez członków grupy temu dziecku, które postąpiło wbrew normom, może to być dotkliwiej niekiedy odczuwana, kara
w postaci odrzucenia (ostracyzm) jednostki przekraczającej normę czy też izolowania się od niej.
Jednostką akceptowaną przez pozostałych członków grupy,
z którą pragną oni wchodzić w częste kontakty, a co ważniejsze zdobyć jej sympatię nazywamy w badaniach socjometrycznych gwiazdą. W szkole gwiazdą jest dziecko popularne, towarzyskie, które potrafi się zgodnie bawić, inicjować kontakty społeczne. Wysoką pozycję zajmuje każde dziecko lubiane i cenione przez nauczycielkę czy wreszcie takie, które czymś - strojem, zawodem rodziców- imponuje innym dzieciom. Każde dziecko określane jako gwiazda otoczone jest grupką innych dzieci pragnących przebywać w jego towarzystwie, zdobyć sympatię , zwrócić na siebie uwagę. Dzieci popularne są często naśladowane przez koleżanki i kolegów.
Dzieci popularne nawiązują mniejszą ilość kontaktów społecznych co nie oznacza ich izolacji od grupy. Po prostu częściej bawią się samotnie czy też w grupkach złożonych
z dwojga lub trojga tych samych dzieci. Bywają wśród nich dzieci nieśmiałe, małomówne. Pełnią one najczęściej role przypisywane przez nauczycielkę.
Zdarza się również , że w grupie szkolnej znajduje się jedno lub kilkoro dzieci pozostających w izolacji od grupy. Przyczyna izolacji może być odsuwanie się dziecka od rówieśników. Może to być wynikiem nieśmiałości albo poczucia niższości jednostki. Izolacja wypływa wtedy z lęku przed kontaktami z grupą. Ten rodzaj izolacji można przełamać przez stopniowe ośmielanie dziecka, powierzanie mu najpierw prostych, potem nieco trudniejszych zadań do wykonania, włączanie go w zabawy zespołowe i życzliwą pomoc okazywaną w codziennych sytuacjach.
Uczniowie młodszych klas szkoły podstawowej nie tworzą jeszcze zwartego zespołu. W każdej organizującej się klasie wychowawca omawia z uczniami regulamin szkoły, zapoznaje ich z przepisami i obowiązującymi normami regulującymi zachowanie się, mówi o konsekwencjach wynikających z nieprzestrzegania ich. Wychowawca włącza uczniów do pełnienia różnorodnych funkcji na terenie klasy lub szkoły, tworzy strukturę organizacyjną społeczności uczniowskiej.
Literatura
Hurlock E. "Rozwój dziecka", PWN Warszawa.
Skorny Z. "Psychologia wychowawcza dla nauczycieli", WsiP Warszawa.
Suchodolski B. "Pedagogika", PWN Warszawa.
Włodarski Z., Matczak A. "Wprowadzenie do psychologii",WSiP Warszawa.
Praca dodana do Archiwum Internetowego Serwisu
Oświatowego Awans.net 21 grudnia 2003
r. |
