Wśród uczniów sprawiających problemy w szkole coraz większą grupę stanowią dzieci określane jako nadpobudliwe. Są one wyjątkowo niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, roztrzepane, o zmiennych nastrojach, mają trudności ze stosowaniem się do przyjętych zasad, przysparzając kłopotów samym sobie, swym rodzicom, nauczycielom i kolegom. Niektórzy pediatrzy i neurolodzy nazwali te zaburzenia ADD (zaburzenia koncentracji) oraz ADHD (zaburzenia koncentracji połączone z nadmierną ruchliwością).
Jest jeszcze sporo niejasności co do przyczyn ADD czy ADHD, ale na ogół uczeni uważają, że nadpobudliwość psychoruchowa jest najczęstszą postacią tzw. nerwowości dziecięcej. Spowodowana jest zaburzeniami równowagi podstawowych procesów nerwowych: pobudzenia i hamowania. Przyczyn tych zaburzeń doszukuje się albo w czynnikach wrodzonych (nieprawidłowości okresu ciąży, porodu, poważne choroby wpływające niekorzystnie na rozwój układu nerwowego), albo w czynnikach środowiskowych (zła atmosfera domu rodzinnego, nieodpowiednie metody wychowawcze, deficyt kontaktów ze stale zajętymi, przemęczonymi rodzicami, ciężkie warunki bytowe, w szkole- zaburzone relacje między uczniem a nauczycielem oraz między uczniem a kolegami, odrzucenie przez grupę rówieśniczą).
Dla nadpobudliwości charakterystyczne są trzy grupy objawów:
- nasilone zaburzenia uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania,
- nadmierna impulsywność,
- nadmierna ruchliwość.
Wyżej wymienione objawy występować mogą w jednej, dwóch lub wszystkich sferach funkcjonowania dziecka: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej.
Nie wszystkie występujące na terenie szkoły zaburzenia zachowania możemy uznać za nadpobudliwość. Są stany, które łatwo pomylić z nadpobudliwością, a mianowicie:
- choroby somatyczne (uszkodzenia słuchu, wzroku, astma, nadczynność tarczycy, alergia, padaczka, dzieci niedożywione, choroby pasożytnicze),
- zaburzenia psychiczne (niski iloraz inteligencji, autyzm, depresja, silne stany lękowe),
- czynniki środowiskowe (dziecko nadmiernie zdolne, narażone na silny stres; maltretowane fizycznie, wykorzystywane seksualnie, źle wychowane).
Po czym poznać, że dziecko jest nadpobudliwe?
Co widać w szkole?
- nie jest w stanie dostosować się do regulaminu szkolnego, a zwłaszcza do spokojnego siedzenia i uważania na lekcjach;
- jest bardzo ruchliwe, czyli "wszędzie go pełno"; posadzone na krześle kręci się, wierci niespokojnie, co chwilę wstaje, wymachuje nogami, manipuluje przedmiotami znajdującymi się w zasięgu ręki;
- jest towarzyskie, rozmowne, często gadatliwe, hałaśliwe;
- żywo interesuje się otoczeniem, ale powierzchownie, często zmienia zainteresowania;
- trudno mu zająć się na dłużej jedną i tą samą czynnością, dlatego jest niesystematyczne, szybko się zniechęca i często nie kończy rozpoczętego zadania;
- słucha nieuważnie i nie jest w stanie skupić się na szczegółach;
- nie pamięta, co miało zrobić; w środku zdania zapomina, o czym mówiło;
- wyrywa się z odpowiedzią, zanim zostanie zadane pytanie;
- często przerywa innym;
- podejmuje pochopne decyzje i łatwo, bez zastanowienia akceptuje cudze pomysły;
- jest mało spostrzegawcze;
- często buja w obłokach;
- ma zmienne nastroje, często wpada w złość lub wybucha płaczem;
- nie chce wykonywać poleceń dorosłych, a w stosunku do rówieśników jest często konfliktowe i agresywne;
- lubi koncentrować na sobie uwagę rówieśników;
- nie umie przegrywać;
- ma zazwyczaj nie najlepszą pozycję w grupie, często jest samotne;
- często odgrywa rolę błazna klasowego albo tyranizuje innych.
Dzieci nadpobudliwe częściej niż inne mają również kłopoty z powodu: zaburzeń językowych, zaburzeń pamięci, dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii.
Jak należy postępować z dzieckiem nadpobudliwym?
Dzieci nadpobudliwe są dziećmi trudnymi, wymagającymi większego wkładu pracy, większej cierpliwości, bardziej przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych. Będąc uciążliwe, kłopotliwe, wprowadzają dorosłych w stan zdenerwowania, czasami nawet wyczerpania. . Są dzieci o tak nasilonej nadpobudliwości, że nie są w stanie utrzymać się w szkole, ponieważ całkowicie utrudniają prowadzenie zajęć. Jednak decyzja o usunięciu ich z klasy powinna być ostatecznością po wyczerpaniu wszystkich innych dostępnych form pomocy.
Optymalnym miejscem nauczania dziecka nadpobudliwego jest mało liczna, 10-15 osobowa klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli. Jednak nawet w zwykłej szkole nauczyciel ma wiele możliwości, aby pomóc sobie, swojemu nadpobudliwemu uczniowi i innym dzieciom w klasie. Przede wszystkim musi zaakceptować, że dziecko nadpobudliwe jest dzieckiem odmiennym i wymaga odmiennego traktowania. Krzyczenie na nie za to, że wierci się w ławce, jest równie rozsądne, jak robienie awantury ślepcowi z białą laską, że potrącił nas na ulicy. Dokładna znajomość objawów nadpobudliwości pozwoli nauczycielowi na odróżnienie zachowań dzieci będących przejawami nadpobudliwości od złośliwości czy niegrzeczności. Najlepszymi sojusznikami nauczyciela mogą być rodzice. Będzie tak tylko wtedy, kiedy zamiast oskarżać ich o to, że nie potrafią wychować dziecka, uzna się, że zarówno oni, jak i szkoła mają podobny problem i razem mogą spróbować go rozwiązać. Rodzice dzieci nadpobudliwych, podobnie jak nauczyciel, na co dzień borykają się z wieloma kłopotami wychowawczymi. Dzieci te bywają bowiem niezmiernie denerwujące, co nawet spokojne z natury osoby może doprowadzić do złości. Sypią się więc na dzieci kary i krzyki. Te z kolei niczego nie poprawiają , dodatkowo zaburzają równowagę psychiczną dziecka i często są źródłem poczucia winy, zachowań nerwicowych lub agresywnych. Dlatego też, rozumiejąc trudną sytuację rodziców, ważne jest, aby nauczyciel właściwie z nim współdziałał.
Ogólne zasady postępowania z omawianą grupą dzieci w szkole:
- Wykorzystywanie zasobów energii dziecka w pracach na rzecz szkoły i klasy;
- Skłanianie do uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach ruchowych, takich jak: taniec, wycieczki czy gimnastyka;
- Wzmożona kontrola działań ze strony nauczyciela, częste podchodzenie i sprawdzanie, czy dziecko pracuje, czy wie, co ma robić;
- Przeznaczenie dla dziecka nadpobudliwego miejsca w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela lub w tylnej części klasy, aby nie skupiało na sobie uwagi innych i swoim kręceniem nie przeszkadzało w prowadzeniu lekcji;
- Jego sąsiad z ławki powinien być osobą spokojną i zrównoważoną;
- Dostosowanie zadań powierzonych dziecku do jego aktualnych możliwości, tak, by mogło im sprostać, gdyż porażki działają na nie rozstrajająco;
- Dzielenie pracy powierzanej dziecku na małe odcinki i racjonalne, w miarę możliwości częste wprowadzanie przerw na odpoczynek (np. gimnastyka śródlekcyjna) oraz wykorzystywanie dziecka przy każdej okazji do ruchu (starcie tablicy, rozdanie zeszytów, przyniesienie czegoś);
- Nie "wyrywanie" do odpowiedzi, lecz przygotowanie dziecka do niej przez naprowadzenie na określony temat;
- Nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jej na właściwy cel;
- Cel, do którego prowadzić ma działanie dziecka nie może być zbyt odległy, odroczony w czasie;
- Zakres powierzanych uczniowi obowiązków nie powinien być za szeroki, nie należy obarczać go wieloma zadaniami jednocześnie;
- Częste przypominanie o zobowiązaniach i to w atmosferze pozbawionej napięć, złości, wymówek i kar;
- Skłanianie dziecka do finalizowania rozpoczętych działań, w tym także dyskretna pomoc pozwalająca na osiągnięcie celu;
- Unikanie nadmiernej krytyki, pokpiwania i żartowania z dziecka;
- Dostrzeganie tych rzadkich chwil, kiedy dziecko spokojnie pracuje i zachęcanie go do dalszego wysiłku; nie należy się bać, że się go rozproszy, pochwała doda mu sił, zachęci do spokojnego siedzenia i skupienia się na zadaniach;
- Stosowanie na lekcjach specjalnych metod dydaktycznych, np.: wyróżnianie najważniejszych zagadnień, podkreślanie ich na tablicy na kolorowo, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem to ważne, eksperymenty i doświadczenia, własna aktywność dziecka;
- Zapewnienie spokojnego zajęcia w czasie przerw między lekcjami, nie dopuszczanie do zbyt żywiołowych i chaotycznych zabaw;
- W sytuacjach konfliktowych odraczanie rozwiązania problemu do chwili wyciszenia i wygaśnięcia emocji;
- Omawianie z dzieckiem zaistniałych sytuacji ze wskazaniem na właściwe postępowanie; skłanianie do refleksji i krytycznej oceny własnego zachowania;
- Stosowanie jasnego i zrozumiałego dla dziecka systemu reguł rządzących życiem klasy i szkoły;
- Korygowanie niewłaściwych oddziaływań wychowawczych rodziców poprzez wskazywanie, jak mają pracować z dzieckiem, a tym samym ujednolicanie działań szkoły i domu;
- Okazywanie zrozumienia, że trudności są niezależne od woli dziecka i jego rodziców;
- W przypadku szczególnie nasilonych objawów nadpobudliwości psychoruchowej- taktowne zasugerowanie rodzicom, aby skontaktowali się z psychologiem;
10 PRÓŚB NADPOBUDLIWEGO DZIECKA
- Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
- Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
- Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
- Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji.
- Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.
- Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
- Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.
- Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko, gubię się.
- Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
- Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, że rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz!
Bibliografia:
- A. Faber i E. Mazlish: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały... Media Rodzina 1980.
- H. Nartowska: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo- zaburzenia w zachowaniu i trudności szkolne. PZWS 1985.
- M. Nowak: Dziecko nadpobudliwe. Kraków 1993.
- T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. BiFolium.
Publikacja dodana do Archiwum 29 października 2003 r.
|
