Przez całe swoje życie człowiek pozostaje w różnorodnych stosunkach z innymi ludźmi, poddając się wzajemnym oddziaływaniom. Do czynników tych oddziaływań możemy zaliczyć między innymi: aparycję - czyli szeroko pojęty wygląd, który jest jednocześnie punktem wyjścia do dalszych ocen; mowę i jakość głosu, które w dużym stopniu odpychają lub przyciągają rozmówcę; różnego rodzaju osobliwe cechy charakteru - dodatnie, przyciągające uwagę, wzbudzające zainteresowanie oraz ujemne, które drażnią, wzbudzają niechęć przy jednoczesnym przyciąganiu uwagi.
Grupy społeczne mogą mieć charakter formalny lub nieformalny. Z grupą formalną każdy z nas spotyka się już w szkole podstawowej, kiedy rozpoczyna swoją edukację w klasie pierwszej. Większość dzieci wcześniej staje się członkami takiej grupy, uczestnicząc w życiu przedszkolnym. Następne lata życia człowiek spędza również jako członek grupy formalnej, zdobywając wiedzę w szkole średniej czy wyższej a także pracując zawodowo w różnych instytucjach.
W ramach grup formalnych powstają często struktury nieformalne tworzone przez ich członków. Kierują się oni własnymi prawami i normami. Będąc pedagogami musimy pamiętać, iż tego typu grupy tworzą się już od najmłodszych lat życia człowieka. W swojej pracy badawczej podjęłam problem tworzenia się takich grup i sposobu funkcjonowania ich członków. Z jednej strony chciałabym zwrócić uwagę czytelników na zróżnicowanie grup nieformalnych, z drugiej zaś na fakt, że przyczyna oraz cel ich istnienia są te same - zaspokojenie tych potrzeb psychicznych i społecznych, które nie są zaspokajane w środowisku rodzinnym czy też innej formalnej strukturze.
Na zasadzie charakterystyki ogólnej w socjologii rozróżnia się powszechnie trzy kategorie nieformalnych grup rówieśniczych:
- dziecięce grupy zabawowe,
- grupy młodzieżowe tzw. "paczki",
- grupy dewiacyjne np. "gangi" lub w szerokim rozumieniu "bandy".
Jak widać, nie jest to podział dokonany na jakiejś wspólnej zasadzie, raczej wydziela on trzy kategorie grup jako typy, z których każdy odznacza się odrębnym układem cech, takich jak:
- rodzaj zaspokajanych przez grupę potrzeb i odpowiadających im doświadczeń,
- wiek uczestników,
- stopień przeciwstawności czy konfliktowości w stosunku do wartości reprezentowanych przez dorosłych itp.
W celu zaakcentowania najbardziej istotnych problemów wychowawczych, przedstawię pokrótce trzy wspomniane wcześniej typy grup nieformalnych.
Grupy zabawowe są to grupy typowo dziecięce, umożliwiające zaspokajanie potrzeby zabawy z zespole, pojawiające się w trzecim - czwartym roku życia. W miarę gromadzenia doświadczeń związanych z zabawą, kształtują się grupy względnie stałe i trwałe. Z tego powodu grupy zabawy dzieci najmłodszych charakteryzuje się w socjologii jako najbardziej nieformalne i przelotne. Są to typowe grupy uczenia się ról społecznych przez naśladownictwo i wyobraźnię. Grupy te nie mają jeszcze norm własnych, tworzą się w miejscach nie pozostających pod kontrolą dorosłych, co stanowi duże zagrożenie z powodu możliwości przerodzenia się takich grup w grupy dewiacyjne.
Paczki są to niewielkie grupy, rekrutujące się spośród młodzieży szkolnej. Grupy te cechuje względna trwałość. Szczególnie znamienna dla tej formacji jest silna więź między członkami i wysoki stopień solidarności, mimo słabej organizacji grupy. Dzięki takiej więzi tworzy się duża intymność wzajemnych stosunków przyjacielskich, ktora wywiera ona ogromny wpływ na jednostkę. Sytuacja taka w wielu przypadkach może wymknąć się spod kontroli prowadząc do wielu konfliktów, gdyż lojalność wobec "paczki" jest tym większa, im bardziej "paczka" w doświadczeniach swych wchodzi w konflikt z normami ogólnospołecznymi.
Grupy dewiacyjne - gangi i bandy są to grupy młodzieżowe w wieku dojrzewania lub w wieku młodzieńczym. Cechuje je wyższy stopień organizacji, z wyraźnie określonymi rolami, z dominującą rolą autokratycznego przywódcy. Rozwijają one i przechowują własną subkulturę, tradycje i morale, negują obowiązujące ogólnie wartości kulturowe i normy społeczne. Uczestnictwo młodych ludzi w tego typu grupach nieformalnych wynika z cech osobowości charakterystycznych dla wieku młodzieńczego, które mają podłoże biologiczne, ale są uwarunkowane czynnikami społecznymi i kulturowymi oraz błędami procesu wychowawczego.
Należy więc pamiętać, iż młodzieżowe ruchy nie są czymś stałym lecz występują w określonym kontekście społecznym i ulegają zmianom wraz ze zmianami, które zachodzą w otoczeniu; ponadto inspirują się one wzajemnie, współegzystują ze sobą lub się zwalczają.
Badaniu takich związków służą metody i techniki badawcze środowiska społecznego, do których należą:
- obserwacja,
- wywiad,
- ankieta,
- analiza dokumentów socjologicznych,
- analiza dokumentów osobistych,
- eksperyment,
- studium przypadku,
- pomiar socjometryczny.
Należy mieć na uwadze, iż w okresie dorastania dzieci są bardzo wrażliwe i podatne na wpływ grupy rówieśniczej. Uczestnictwo w grupie rówieśników stwarza młodemu człowiekowi możliwość znalezienia sobie zaplecza emocjonalnego, ciekawego środowiska i współdziałania z ludźmi o odpowiadającej mu pozycji społecznej, z drugiej zaś strony stwarza zagrożenie. Musimy pamiętać, iż spada na nas ogromny ciężar umiejętnego kierowania zachowaniem dzieci i wykształcenia w nich takich cech osobowościowych, które w późniejszym okresie pomogą kierować im własnym zachowaniem.
Literatura:
Dyoniziak J.: "Młodzieżowa podkultura".
Kowalski St.: "Socjologia wychowania w zarysie".
Pieter J.: "Życie ludzi".
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu
Oświatowego AWANS.NET 28 lutego 2004 r. |
