W ostatnich latach dziejów naszej cywilizacji systematycznie
obserwuje się niszczenie środowiska naturalnego przez człowieka. Dewastacja
przyrody osiągnęła alarmujące rozmiary. Ludzie niszczą lasy i glebę, zatruwają
powietrze, wodę. Potrzeba ochrony przyrody a także całokształtu środowiska
człowieka jest wynikiem uświadamiania sobie przez coraz większą liczbę ludzi
stopnia zagrożenia naszej planety przez różne formy działalności człowieka. Z
tego względu ochrona środowiska stała się obiektem działań przedstawicieli
wielu dyscyplin naukowych; początkowo przyrodników, potem techników, wreszcie
geografów, urbanistów, medyków, socjologów, prawników i ekonomistów. Wobec
realnego zagrożenia naszej planety nie można pozostać obojętnym. Trzeba dążyć
do powstrzymania dalszej dewastacji przyrody, do ochrony istniejących zasobów,
do odnowy środowiska naturalnego.
Ważną rolę w tym procesie odgrywa, zapoczątkowana już w przedszkolu, edukacja. Oczywiste jest to, że
wpływ przedszkolaka na zanieczyszczanie atmosfery czy gleby jest naprawdę
niewielki, ale ważne jest kształtowanie u dzieci poczucia odpowiedzialności za
stan przyrody poprzez budzenie świadomości ekologicznej.
W przedszkolu jest wiele okazji do rozbudzania wrażliwości
ekologicznej. Obejmuje ona zaznajamianie dzieci ze światem roślin i zwierząt, z
przyrodą nieożywioną a także nauczenie ich dostrzegania i przeżywania piękna
przyrody oraz obcowania z nim. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwijanie u
dzieci szacunku i poczucia odpowiedzialności za stan i pomnażanie zasobów
naturalnych środowiska człowieka, wrażliwości na środowisko przyrodnicze,
szacunek do niego, racjonalne korzystanie z jego zasobów, dążenie do kontaktu z
nieskażonym środowiskiem.
Cele edukacji ekologicznej powinny obejmować :
- przekazanie dzieciom podstawowych wiadomości o
ekosystemach, obiektach i zjawiskach przyrodniczych występujących w najbliższej
okolicy,
- dostarczanie dzieciom wiadomości na temat przyczyn
zanieczyszczania wody, powietrza, gleby i lasów oraz sposobów zapobiegania tym
zanieczyszczeniom,
- pogłębianie wiadomości na temat roślin i zwierząt żyjących
na Ziemi,
- stwarzanie okazji do bezpośrednich kontaktów z przyrodą i
obserwacji zjawisk przyrodniczych,
- rozwijanie umiejętności dostrzegania piękna przyrody,
- kształtowanie przyjaznego stosunku do roślin i zwierząt,
- kształtowanie podstawowych zasad ochrony przyrody,
- rozwijanie umiejętności racjonalnego korzystania z
odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody,
- kształtowanie poczucia odpowiedzialności za stan
środowiska przyrodniczego,
- zrozumienie zależności pomiędzy stanem naturalnego
środowiska a zdrowiem i samopoczuciem własnym i innych ludzi obecnie oraz w
przyszłości,
- rozwijanie zdolności właściwego reagowania na niszczenie środowiska
przez rówieśników i dorosłych,
- rozwijanie aktywnych form wypoczynku na łonie przyrody.
O skuteczności pracy dydaktycznej nauczycieli w edukacji
dzieci w dużym stopniu decydują formy organizacyjne. Dobór form edukacji
ekologicznej w przedszkolu zależy od wielu czynników np. liczby dzieci,
wyposażenia placówki, czasu i miejsca uczenia się. Do podstawowych form
stosowanych w przedszkolu można zaliczyć :
- wycieczki i spacery do różnych ekosystemów, instytucji,
zakładów pracy, muzeów itp.,
- prace praktyczne na rzecz ochrony i kształtowania
środowiska,
- udział w akcjach związanych z ochroną naturalnego
środowiska człowieka,
- konkursy i uroczystości o tematyce ekologicznej,
- propagowanie idei ochrony i kształtowania środowiska
człowieka,
- odbiór audycji radiowych, telewizyjnych, przeglądanie
czasopism, albumów przyrodniczych oraz innych źródeł wiedzy o stanie i pięknie
środowiska przyrodniczego oraz jego ochronie i kształtowaniu.
Równie ważny, w edukacji ekologicznej dzieci, jest
dobór stosowanych metod. Istotne jest, by były to metody wynikające z koncepcji
wielostronnego kształcenia. Istnieją, jak podaje K. Żuchelkowska, cztery grupy takich metod:
1. metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej
o charakterze reproduktywnym,
2. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy oparte na
aktywności poznawczej, związanej z rozwiązywaniem problemów,
3. metody waloryzacyjne (eksponujące) cechujące się
przewagą aktywności emocjonalnej i artystycznej,
4. metody praktyczne oparte na aktywności praktyczno - technicznej.
Według K. Żuchelkowskiej w edukacji ekologicznej
przedszkolaków mają zastosowanie następujące metody :
a) w grupie metod asymilacji wiedzy
- pogadanka - rozmowa nauczyciela z dziećmi polegająca na
tym, że nauczyciel zadając pytania przewiduje odpowiedzi dzieci,
- praca z książką - omawianie ilustracji zawartych w
książce;
b) w grupie metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy
- metoda problemowa - rozwiązywanie problemów ekologicznych
w ciągłej interakcji między nauczycielem a dziećmi, stosowana z dziećmi
5-6-letnimi,
- metoda sytuacyjna - wprowadzenie dzieci w konkretną
sytuację, dzieci muszą ją zrozumieć i podjąć decyzje związane z jej
rozwiązaniem oraz przewidzieć skutki tych decyzji, stosowana z dziećmi
5-6-letnimi,
- burza mózgów - rozwiązywanie określonego zadania lub
problemu zespołowo, dzieci podają jak najwięcej pomysłów, z których wybiera się
najlepszy, stosowana z dziećmi 5-, 6-letnimi,
- gry dydaktyczne - wykorzystywane na zajęciach i podczas
samodzielnego działania dzieci, występuje w nich element zabawowy,
c) w grupie metod waloryzacyjnych ( eksponujących )
- metody impresyjne - polegają one na uczestniczeniu dzieci
w eksponowanych wartościach związanych z ochroną i kształtowaniem naturalnego
środowiska,
- metody ekspresyjne - polegają one na wyrażaniu własnych
przeżyć, doznań, uczuć w konkretnej działalności na rzecz środowiska a także w
twórczości plastycznej, konstrukcyjnej i słownej,
d) w grupie metod praktycznych
- eksperyment - prowadzony przez dzieci w warunkach
naturalnych lub w kąciku przyrody.
Natomiast M. Studzińska podaje nieco inny podział metod. Za
szczególnie przydatne w przedszkolu uważa :
1) metody kierowania samodzielną pracą dzieci tj.
a) obserwacja,
b) praca w ogrodzie przedszkolnym i kąciku przyrody,
c) praca z książką,
d) zajęcia plastyczne,
2) metody
poszukujące tj.
a) rozmowa,
b) pogadanka heurystyczna,
3) metody podające tj.
a) opowiadanie i opis,
b) czytanie.
Dobór określonych metod zależy od treści przekazywanych
dzieciom. W celu uatrakcyjnienia zajęć często łączy się dwie lub trzy metody na
jednym zajęciu.
W procesie edukacji ekologicznej ważnym czynnikiem są środki
dydaktyczne. Pełnią one wiele funkcji. Służą zdobywaniu wiadomości i wyrabianiu
właściwych postaw wobec przyrody i kształtowania środowiska. W przedszkolu
można wykorzystać następujące środki dydaktyczne:
- okazy naturalne,
- środki wizualne: filmy, fotografie, ilustracje, obrazy,
reprodukcje obrazów, rysunki,
- środki słuchowe: audycje radiowe, piosenki, wiersze,
opowiadania, inscenizacje i inne teksty literackie, odgłosy zwierząt, ptaków,
- środki manipulacyjne: karty, domino, gry planszowe,
loteryjki itp.,
- środki i urządzenia techniczne: lupa, mikroskop, akwaria,
terraria, różne naczynia i sprzęt do obserwacji.
Oprócz wymienionych czynników wpływających na proces
budzenia świadomości ekologicznej istotną rolę odgrywa nauczyciel. To właśnie
on uczy dzieci żyć w zgodzie z przyrodą, racjonalnie korzystać z jej dóbr,
chronić przed dewastacją i zanieczyszczeniami. Zainteresowania nauczyciela i
jego stosunek do przyrody udzielają się dzieciom. Nauczyciel powinien stale
pogłębiać własny stan wiedzy przyrodniczej, dostrzegać uroki przyrody. Powinien
uwrażliwić dzieci na piękno przyrody oraz na negatywną i niszczycielską
działalność człowieka. Wszyscy powinniśmy pamiętać, że świat, w którym żyjemy
zasługuje na lepsze traktowanie.
Literatura:
Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Pod red. Marii
Kwiatowskiej. Warszawa 1988, WSiP
Studzińska M. Dzieci przedszkolne poznają przyrodę
ożywioną. Warszawa 1989, WSiP.
Żuchelkowska K.: Kolekcje przyrodnicze w edukacji
ekologicznej dzieci przedszkolnych. Bydgoszcz 1997, TANAN.
Publikacja dodana do Archiwum 3 listopada 2003 r.
|
