Wychowanie młodego pokolenia to główny problem naszych czasów. Jednym z czynników kształtujących świadome postawy, poglądy oraz ideały dzieci i młodzieży są środki masowej informacji. Doniosłość ich wpływu na rozwój młodych czytelników jest doceniana przez wielu wybitnych pedagogów. Prasa jako jeden z tych środków odgrywa największą rolę. Do celowej i skutecznej działalności wychowawczej ze strony czasopiśmiennictwa potrzebna jest znajomość zainteresowań oraz potrzeb czytelniczych dzieci i młodzieży, jak również umiejętność wykorzystania pism, która polega na orientacji w zakresie tematyki i układu materiału.
Prasą dziecięcą nazywa się - najogólniej rzecz biorąc, czasopisma przeznaczone dla dzieci, przeważnie bogato ilustrowane.
Jednym z ważnych elementów oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych jest dwustronna komunikacja relacji: nadawca - odbiorca. Aktywność odbiorców, polegająca na przesyłaniu do redakcji listów, własnych utworów literackich, informacji o swych działaniach, znajduje swe odbicie na łamach pisma.
Aby praca z czasopismem dała wymierne rezultaty pismo odpowiednio dobrane, powinno zawierać w sobie wartości wychowawcze - wywołujące zamierzone zmiany osobowości młodego odbiorcy, jak i wartości dydaktyczne, czyli takie cechy, które wpływają na kształcenie człowieka, poszerzanie jego wiadomości i umiejętności w różnych dziedzinach wiedzy.
Przy doborze czasopism dla dzieci należy uwzględniać właściwości psychiczne dziecka. Treści zawarte w periodyku nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne. Źle dobrane pismo może zniechęcić dziecko, a efekty korzystania z niego będą negatywne. Trafnie wybrany periodyk wpłynie dodatnio na rozwój dziecka w zakresie wychowania estetycznego, umysłowego i społecznego.
Wiek przedszkolny i młodszy szkolny to poważny okres w życiu dzieci, okres tworzenia się trwałych nawyków, kształtowania się procesów uczuciowych i umysłowych. Właśnie w tym wieku trzeba dostarczyć dziecku wartościową, odpowiednią dla niego pozycję książkową czy też czasopismo.
Dobierając lekturę dla dzieci, rodzic lub wychowawca powinien ocenić wartości literackie i graficzne oraz wychowawcze i poznawcze. Jakkolwiek trudno oddzielić od siebie wymienione wyżej wartości to jednak analizując utwory dobrze jest rozważyć każdy aspekt.
Dobry poziom artystyczny jest niezbędnym warunkiem utworów dla
dzieci. Zamieszczona w utworach literatura dziecięca powinna budzić
doznania estetyczne pięknem obrazu literackiego, sposobem rozwijania akcji, charakteryzowania bohaterów oraz językiem i stylem
odpowiednim do treści. Dziecko w wieku młodszym szkolnym jest często mało wrażliwe na poziom literacki utworu, pochłania je raczej treść, bezkrytycznie natomiast przyjmuje formę. Właśnie, dlatego należy wybierać tylko te czasopisma, w których znajdują się treści o dobrym poziomie artystycznym, a dążąc do kształtowania przyszłych doznań artystycznych, tworzyć w ten sposób pewnego rodzaju nawyki.
Jednym z ważniejszych problemów wychowawczych jest kształcenie cech społecznych dziecka jego umiejętności życia i działania wśród ludzi. Czasopismo może nam w tym pomóc przez ukazywanie przykładów, obrazów, właściwego współdziałania z otoczeniem, likwidowania konfliktów, umiejętnego roztaczania opieki nad słabszymi, chętnego podporządkowania się prawu panującemu w zespole. W czasopiśmie mali czytelnicy mogą znaleźć przykład dobrej pracy, poczucia odpowiedzialności za jej wykonanie, wesołej zabawy z rówieśnikami, jak również przykłady zaufania, przywiązania i szacunku dla dorosłych.
W periodykach dziecięcych dużo miejsca zajmują utwory humorystyczne. Poczucie humoru odgrywa dużą rolę w życiu człowieka, ułatwia mu, bowiem często obiektywne spojrzenie na siebie i na otaczającą rzeczywistość, odróżnianie mniej ważnych spraw od zasadniczych, uczy optymizmu, a czasem nawet odwagi życiowej.
Treści o tematyce przyrodniczej zawarte w czasopismach dziecięcych wywierają duży wpływ na stosunek czytelnika do przyrody, budzą zainteresowanie otoczeniem, zachęcają do obserwacji oraz roztaczania opieki nad zwierzętami i roślinami, a także rozwijają uczucia społeczne.
Wartości poznawcze czasopism odgrywają mniejszą rolę w wieku wczesnoszkolnym, kiedy to zasadnicze znaczenie ma bezpośrednie doświadczenie. Tym niemniej, niektóre utwory i ilustracje zawarte w czasopismach rozszerzają w pewnej mierze zakres wiadomości, a przynajmniej utrwalają je lub czasem uściślają. Nie można traktować ich jako źródła wiedzy dziecka, mogą być natomiast rozbudzeniem zainteresowań poznawczych przedszkolaka czy ucznia I etapu edukacyjnego.
W czasopismach dziecięcych wiele jest takich utworów, które zachęcają do dzieci do aktywnego stylu życia poprzez różnego rodzaju polecenia, zadania do wykonania kryjące się w konkursach z nagrodami, rebusach czy krzyżówkach.
W literaturze przedmiotu stosuje się różne kryteria podziału zagadek. W zależności od formy i treści, zagadki można podzielić na: obrazkowe (między innymi historyjki obrazkowe, rebusy, zagadki rysunkowe), zagadki werbalne. Zaliczają się do nich łamigłówki słowne, zagadki słowne - zwykłe (przekazywane prozą i wierszowane).
Rozwiązywanie zagadek werbalnych wymaga angażowania procesów myślowych w celu domyślania się, o czym jest mowa w tekście. One najbardziej aktywizują i rozwijają procesy myślowe biorących udział w odgadywaniu.
"Rozrywki umysłowe są doskonałym czynnikiem stymulującym, pobudzającym rozwój zdolności poznawczych dziecka, wyzwalającym jego twórczą aktywność. Sprzyjają rozwojowi wyobraźni. Ćwiczą pamięć, uwagę i spostrzegawczość. Wzbogacają słownik, utrwalają i poszerzają wiadomości o otaczającym świecie."
(Zimoch M. "Wychowanie w przedszkolu").
W pracy z uczniami wprowadza się różnego rodzaju rozrywki umysłowe, które uatrakcyjniają zabawy i aktywizują dzieci. Dają zadowolenie, wiarę we własne siły, budzą też optymizm tak bardzo potrzebny w szkole. Rozwiązywanie zagadek to bardzo kształcący rodzaj działalności umysłowej dziecka. Wyzwala ono i doskonali takie procesy umysłowe jak: spostrzeganie, a zwłaszcza porównywanie cech przedmiotów i zjawisk, dokonywanie analizy i syntezy, a wreszcie pozwala utrwalać i kształtować pojęcia z tej dziedziny, której zagadki dotyczą.
Rozwiązywanie zagadek umysłowych, odpowiednio wplecionych w tok początkowej nauki czytania może pomóc w realizacji wielu celów kształcących i wychowawczych. Atrakcyjność formy i treści rozrywek umysłowych powoduje, że praca z nimi przekształca się w przyjemne i lubiane przez dzieci ćwiczenia, pobudzające je do częstego i systematycznego powtarzania czynności niezbędnych do wyrobienia umiejętności czytania. Dotyczy to głównie początkowego etapu wprowadzania elementów czytania, w toku, którego rozwiązywanie zagadek może doskonalić u dzieci analizę i syntezę słuchową i wzrokową wyrazów, kojarzenie głosek z odpowiednimi literami, tworzenie odczytywanie wyrazów ukrytych w zagadkach, przyporządkowanie napisów do odpowiednich ilustracji i odwrotnie, a więc czytanie ze zrozumieniem, budzenie pozytywnej motywacji do samodzielnego czytania.
Jak już wcześniej wspomniałam, zagadki cieszą się wśród dzieci dużym zainteresowaniem. Dlatego redakcje czasopism dziecięcych poświęcają tej problematyce wiele uwagi. W każdym z pisemek rezerwuje się wiele miejsca na interesujące i kształcące łamigłówki, zagadki, ćwiczenia umysłowe. Stanowią one dla nauczycieli bogatą skarbnicę, z której mogą czerpać, na co dzień wiele różnorodnych pomysłów do pracy w szkole.
Czasopisma dziecięce przyczyniają się do realizacji tych wszystkich zadań wychowawczych i dydaktycznych, jakie ma do spełnienia szkoła.
Zgodnie z założeniami programowymi w pracy z czasopismami wysuwają się na plan pierwszy zadania dydaktyczno - wychowawcze, które są dwojakiej natury:
- zarówno w treści, jak i w formie swej periodyki realizują te same cele dydaktyczno-wychowawcze, do jakich zmierza szkoła,
- przez fakt swego istnienia w rękach uczni pisma mają ułatwić wpływy wychowawcze, a przeciwdziałać ujemnym wpływom środowiska na dziecko.
W pierwszym przypadku czasopisma świadomie i planowo służą wszystkim celom, zmierzającym do urobienia pełnej osobowości wychowanka, a więc celom wychowania moralnego, intelektualnego, kulturalno - higienicznego, fizycznego. Stopień nasilenia tych celów w różnych pismach, a nawet w różnych numerach tego samego periodyku, bywa różny. Zależy nie tylko od tematu, ale także od poziomu rozwoju dziecka, dal, którego pismo jest przeznaczone. Natomiast wychowanie estetyczne związane z piękną formą i szatą zewnętrzną jest przedmiotem nieustannej troski wszystkich czasopism.
W drugim przypadku czasopismo ma spełniać w rękach dziecka tę samą rolę, co w rękach dorosłego: ma być źródłem pożytecznej rozrywki, odpoczynku i relaksu. Czasopismo wprowadza radosna atmosferę do życia szkolnego i domowego, zapobiega nudzie i bezczynności, która tak często jest "złym doradcą". "... czasopismo, jak dobra książka, staje się nieodłącznym i serdecznym przyjacielem dziecka. Do tego nie trzeba przymusu, wystarczy dać dziecku pismo, a ono samo niejako rękę dziecku poda i dzięki swej zajmującej treści i ujmującej szacie mimo woli dziecko do siebie przyciągnie" (Litwin A., Greb K., Banach T.: Czasopisma dziecięce Związku Nauczycielstwa Polskiego w szkole powszechnej).
Dokonać tego, aby dziecko właśnie w taki sposób chciało sięgnąć po czasopismo to zadanie dla nauczycieli i rodziców. Właśnie oni powinni zachęcać dzieci i młodzież do częstego korzystania z pism dla siebie przeznaczonych, pamiętając, iż jest to najskuteczniejsza przeciwwaga w działaniu różnych wpływów ujemnych, na które dziecko jest narażone.
Możliwości wykorzystani czasopism pod kątem zadań programowo - dydaktycznych są różne. Jeśli chodzi o stronę materialną, związaną z realizacją programu, to czasopisma nie mogą być traktowane jako jedyne i wyłączne źródła wiadomości rzeczowych. Mogą natomiast być punktem wyjścia do innych źródeł, niekiedy mogą być pogłębieniem, rozszerzeniem czy uzupełnieniem wiadomości, a kiedy indziej ich zebraniem lub utrwaleniem.
W procesie rozwoju psychicznego dzieci czasopisma spełniają dużą rolę, jako środki rozwoju wszystkich zdolności umysłowych jak: uwagi, pamięci, wyobraźni, fantazji, myślenia, rozumowania. Niekiedy pisma spełniają lepiej te zadani niż podręczniki lub jakiekolwiek inne książki. Poza tym czasopisma uczą racjonalnego, systematycznego czytelnictwa, wyrabiają umiejętność korzystania z wydawnictw periodycznych.
W zakresie organizacji nauczania czasopisma dziecięce spełniają wielorakie i niemałej wagi zadania:
- dostarczają bogatego materiału ilustracyjnego, który może być wykorzystywany do różnych celów w nauczaniu,
- przyczyniają się do urozmaicenia i ożywiania lekcji. Nie tylko materiał ilustracyjny, ale również aktualna treść pisma przyczyniają się to tego,
- są doskonałym środkiem indywidualizacji w nauczaniu,
- urozmaicają organizację powtarzania omówionego materiału. Przy powtarzaniu chodzi o to, aby nie traktować materiału po raz drugi w ten sam sposób, na podstawie tych samych źródeł. Właśnie czasopisma dają nam taka możliwość urozmaicenia źródeł i metod pracy,
- ułatwiają organizację pracy samodzielnej ucznia zarówno w domu jak i w szkole. Szczególne znaczenie ma to w przypadku tak zwanej cichej nauki w klasach łączonych. Na podstawie czasopism można organizować bardzo ciekawe i kształcące lekcje ciche, mające charakter przygotowania materiału do lekcji głośnej lub zastosowania i pogłębiania wiadomości omówionych na lekcji głośnej.
Literatura:
- Przecławska A. : Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania.
- Dudzińska J. : Wychowanie i nauczanie w przedszkolu.
- Zimoch M. : Rozrywki umysłowe w pracy z dziećmi sześcioletnimi.
- Kapica G. : Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym.
- Litwin A., Greb K., Banach T. : Czasopisma dziecięce ZNP w szkole powszechnej.
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego Awans.net 13 listopada 2003 r.
|
