Irena Michalczyk - Zanim napiszę program rozwoju swojej placówki

Irena Michalczyk - Zanim napiszę program rozwoju swojej placówki. Publikacje nauczycieli, AWANS.NET.

Irena Michalczyk, Publiczne Przedszkole Nr 1 w Porajowie
Zanim napiszę program rozwoju swojej placówki
Wstęp Przyzwyczailiśmy się, że słowo "jakość" powtarza się nieustannie, gdy mówimy o produktach, które kupujemy każdego dnia. Mamy świadomość, że nasze wymagania wzrosły w ciągu ostatnich dziesięciu lat; wolny rynek stał się wreszcie miejscem, gdzie konsument, a nie producent dyktuje warunki zakupu towarów i usług. Pojęcie jakości coraz częściej używane jest także w edukacji. I tu wchodzi w użycie pojęcie "klient", oznaczające tego, który stawia wymagania. Jako rodzice, chcemy, żeby przedszkole, do którego chodzą nasze dzieci było dobre, jako nauczyciele, robimy wszystko, żeby placówka, w której pracujemy, miała jak najlepszą opinię. Przy obecnym niżu demograficznym nie jest to tylko kwestią naszej satysfakcji - do marnego przedszkola nikt nie przyprowadzi swojego dziecka i takie przedszkole trzeba będzie zamknąć. Tym bardziej, iż w reformowanym systemie edukacji narodowej wychowanie przedszkolne, pozostaje nadal wyłącznie ofertą edukacyjną dla dzieci w wieku 3 - 6 lat, a rada gminy ma prawo do ustalenia liczby przedszkoli zgodnie z wolą i potrzebami mieszkańców. Dlatego też przedszkole może i musi planować swój rozwój; wprowadzać korzystne zmiany do swej organizacji jako całości, by stać się "dobrym przedszkolem", które zadowala, a nawet zachwyca klienta. Problem rozwoju placówki oświatowej w literaturze przedmiotu Termin "rozwój" jest jednym z podstawowych pojęć edukacyjnych. W intuicyjnym rozumieniu, rozwój oznacza przechodzenie do stanu pod jakimś względem lepszego. Termin rozwój ma wiele odmian. Ze względu na tempo, mamy rozwój dynamiczny, gwałtowny, szybki, ale także powolny, zrównoważony; ze względu na czasokres: długofalowy, krótkofalowy. Podział ze względu na przedmiot rozwój ma wręcz nie dający się określić zasięg. Wszystko, co istnieje realnie (rzeczy) i abstrakcyjnie (myśl ludzka), może się rozwijać. Stwierdzenia te można odpowiednio odnieść do rozwoju zachodzącego w organizacjach. Od niedawna podchodzi się do niego całościowo. Dla zaistnienia całościowego rozwoju równie ważny jest rozwój osobowy oraz profesjonalny pracowników, jak i organizacji jako określonej całości. Tam, gdzie ludzie nie doskonalą się, brak jest sprzyjającego klimatu dla rozwoju instytucji, którą tworzą. I odwrotnie. Ważną sprawą z punktu widzenia całościowego rozwoju jest jednoczesność wskazanych trzech aspektów. Jednoczesność ta oznacza, że działania związane z rozwojem - osobowym oraz profesjonalnym pracowników i organizacji jako określonej całości - należy podejmować w tym samym okresie, a nie np. "załatwiać" po kolei lub uzależniać podjęcie jednych działań od zakończenia innych. Rozwój organizacji jako określonej całości jest w oświatowej teorii zarządzania zdominowany od paru lat przez podejście zwane "rozwojem organizacyjnym". Rozwój organizacyjny opiera się na dwóch podstawowych założeniach: Ludzie mają naturalne pragnienie osobistego doskonalenia i rozwoju. Większość ludzi nie tylko ma możliwość większego wkładu na rzecz organizacji, ale i chęć jego realizowania. Koncepcja rozwoju organizacyjnego znalazła podatny grunt w teorii zarządzania oświatą, zwłaszcza w odniesieniu do rozwoju szkoły. Rozwój organizacyjny stanowi ramę koncepcyjną oraz strategię dla wspierania szkół w spełnianiu wymagań stawianych im przez podlegające szybkim zmianom pluralistyczne społeczeństwo. Obejmuje teorię oraz narzędzia (w formie metod), które mają pomóc szkołom jako systemom w ich próbach zwiększenia wzajemnego zrozumienia, zaangażowania i współpracy pomiędzy nauczycielami, uczniami i obywatelami. Pojawiła się również nowa koncepcja całościowego rozwoju zwana uczącą się organizacją. Zakłada ona zupełnie inną niż rozwój organizacyjny filozofię doskonalenia organizacji od wewnątrz. "Punktem startu" procesu zmiany czyni wizję przyszłości.¹ Pojęcie "uczącej się organizacji" można zdefiniować następująco: "organizacja, która stale poszukuje sposobów odnowy poprzez nieustanny proces zespołowej refleksji, oceny dokonań, tworzenia wizji, zasad postępowania i struktur oraz doskonalenia pracowników z myślą o dobru klientów. "Wizja jest obecnie jednym z najmodniejszych terminów w teorii i praktyce kierowania. Jest definiowana jako pozytywne wyobrażenie przyszłości organizacji lub osoby, wyprowadzone na podstawie uznawanych wartości i idei, z którego wywodzą się cele i plany działania".² "Klient w edukacji jest znakomitym skrótem myślowym, obrazującym konieczne relacje pomiędzy świadczącymi usługi i korzystającymi z tych usług".³ Tak więc, ucząca się organizacja jest idealnie dostosowana do radzenia sobie z ustawicznymi żądaniami zmian charakteryzującymi nowoczesne społeczeństwa. Proces organizacyjnego uczenia się w "uczącej się szkole" powinien następować na trzech płaszczyznach: szkoły jako określonej całości, zespołu nauczycieli oraz klasy (zespołu uczniów). Jeśli doskonalenie nie ma wpływu na wyniki pracy uczniów, jest jedynie powierzchowne. Ucząca się szkoła (organizacja) powinna być miejscem uczenia się (doskonalenia) wszystkich. Niepożądane skojarzenia językowe może mieć wprowadzone ostatnio do żargonu edukacyjnego pojęcie "wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli". W uczącej się szkole nie chodzi bowiem o "wewnątrzszkolne doskonalenie się takich czy innych osób", ale wszystkich tworzących ją podmiotów. Mówiąc o doskonaleniu w "uczącej się szkole", należy mówić o "wewnętrznym doskonaleniu się szkoły jako określonej całości". Nauczyciele bowiem mogą się doskonalić w różny sposób, a na wyniki pracy uczniów może to mieć niewielki, bądź żaden wpływ. Trzeba jednak zaznaczyć, że wyniki pracy uczniów to nie tylko wyniki nauczania, ale rezultat całościowego oddziaływania szkoły na młodego człowieka. Obecnie od szkoły oczekuje się, aby była instytucją charakteryzującą się następującymi cechami: zogniskowaniem wszelkich działań szkoły wokół wszechstronnego rozwoju ucznia; postrzeganiem ucznia jako aktywnego uczestnika procesu uczenia się, a nauczyciela jako doradcę w sprawach uczenia się; pozytywnym nastawieniem do wprowadzania innowacji; planowaniem rozwoju indywidualnego poszczególnych pracowników oraz rozwoju szkoły jako określonej całości; przygotowywaniem uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym przez wykorzystanie w procesie nauczania- uczenia się technologii informatycznych; otwarciem na potrzeby lokalnej społeczności i daleko idącą współpracę ze środowiskiem; przygotowaniem uczniów do stawania się obywatelami Europy, otwarciem na współpracę w ramach "starego kontynentu" oraz świata; stosowaniem kompleksowego zarządzania jakością; uczestniczeniem w partnerskich kontaktach z innymi szkołami i udziałem w działalności sieci zrzeszających różnorodne instytucje edukacyjne. Przedstawionym wyżej oczekiwaniom wobec szkoły jako określonej całości, towarzyszą oczekiwania względem nauczycieli. W uczącej się szkole nauczycielami powinny być osoby, które: nieustannie rozwijają się indywidualnie (jako osoby i profesjonaliści) oraz uczestniczą w różnych formach rozwoju zespołowego; stosują więcej niż jeden styl uczenia się; uprawiają refleksję i samoocenę; poszukują takich partnerskich kontaktów (w szkole i poza nią), które pozwalają im się rozwijać; oczekują od innych zarówno wyzwań, jak i wsparcia; biorą udział w dialogach i dyskusjach na tematy profesjonalne; czynnie uczestniczą w zorganizowanych formach doskonalenia zawodowego; przejawiają pozytywne nastawienie do takiego doskonalenia, które jest jednocześnie wyzwaniem, jak i rozrywką intelektualną; nieustannie poddają swą wiedzę renowacji dzięki różnym lekturom oraz przygotowują się do wprowadzania zmian; wykazują gotowość uczenia się nowych umiejętności po to, aby sprostać pojawiającym się wyzwaniom; są kreatorami własnej drogi rozwoju⁴ Rozwój pracowników jest podstawowym elementem procesu doskonalenia szkoły. Gdy mowa jest o rozwoju pracowników, brane są zwykle pod uwagę dwa aspekty tego pojęcia: rozwój zawodowy nauczycieli (w zakresie wiedzy, umiejętności, wartości oraz działań pedagogicznych odnoszących się do ich pracy z dziećmi i młodzieżą) rozwój zarządzania (obejmujący kierowanie pracą dorosłych w szkole). Nie ma znaczenia, czy proces uczenia się dotyczy jednostki, czy szkoły, zaangażowanie w likwidację luki między codziennymi problemami a wizją lepszej przyszłości jest w każdym przypadku czynnikiem motywującym do uczenia się. Im bardziej taka wizja jest przedmiotem dyskusji, wspólnej intelektualnej "obróbki", tym bardziej jest możliwe jej osiągnięcie. Podobnie, im więcej możliwości do oceny, do refleksyjnego myślenia, tym więcej szans na udoskonalenie codziennej praktyki. Istotą rozwoju bez znaczenia czy indywidualnego, czy szkoły jest twórcze zwieranie luki między wizją a codziennością przez ocenę i refleksję. Chociaż, niektóre priorytety rozwoju (elementy wizji) są szkołom narzucone (prawo, polityka oświatowa, zalecenia powizytacyjne), to jednak praca samodoskonalącej się szkoły jest tak zorganizowana, że zarówno poszczególnym gremiom, jak i pracownikom pozostawia się czas i stwarza możliwość sprecyzowania własnych celów oraz refleksji (indywidualnej lub zespołowej) nad tym, jak te cele osiągnąć.⁵ Dobrze byłoby nie zakotwiczać się w żadnym z wymienionych podejść do zagadnienia całościowego rozwoju organizacji. Każde bowiem ma zarówno swoje zalety, jak i wady. Z tego względu jest efektywne tylko warunkowo. O wyborze konkretnego podejścia do usprawniania organizacji powinna decydować specyficzna sytuacja, w danej, konkretnej instytucji.⁶ Istotą sprawnego jej funkcjonowania jest przede wszystkim ciągła zmiana, rozwój. Natomiast niezbędnym impulsem wprowadzenia zmian są marzenia. One inspirują do stawiania sobie nowych celów, zadań czy poszukiwań rozwiązań - wyznaczają nowe horyzonty. Każde marzenie może zostać impresją albo stać się ważnym postulatem w kreowaniu przyszłości. Ażeby tak się stało, marzenia ludzi powinny nabrać realistycznego kształtu, stać się wizją. Wizja jest sprecyzowaną ideą rozwoju wynikającą z dążeń ludzi. Każda skuteczna instytucja powinna mieć wizję tego, co zamierza osiągnąć. Staje się ona źródłem energii pozwalającej podejmować wysiłki i utożsamiać się z instytucją. Wizja pozwala dać wszystkim obraz, w jakim kierunku ludzie w danej instytucji podążają i czym będą się zajmować. Jednak ostatnio pojęcie wizji jest nadużywane. Nie zawsze dostrzega się wartości wynikające ze wspólnego jej tworzenia, by - co za tym idzie - stała się ważną deklaracją instytucji, możliwością skupienia się ludzi wokół przyjętych celów, zadań, a także okazją do "odradzania się" instytucji. Szkoła potrzebuje wizji. Pozwala jej ona przybliżyć przyszłość, wyznaczyć standardy oraz nowe kierunki edukacyjne. Będzie także swoistą deklaracją, zmierzającą do przewartościowania postrzegania roli szkoły. Aby organizacja, a właściwie ludzie ją tworzący mieli jasność co do celu swojej aktywności, znaczenia swojej roli i oczekiwań wobec nich, niezbędne jest określenie nadrzędnego celu, który jest odpowiedzią na pytania: Po co jesteśmy? Czym będziemy się kierować w swojej działalności ? Znalezione i zaakceptowane odpowiedzi stają się dla każdej organizacji podstawą, przesłaniem w działaniu, czyli misją. Pozwala ona formułować zamierzenia związane z jej rozwojem w dalszej perspektywie, jest wykładnią filozofii podejmowanych działań. Misja - jest pojęciem szerszym niż tradycyjnie rozumiany zakres działań. Pozwala natomiast łączyć czy też umożliwiać wzajemne przenikanie. Staje się również podstawą do podejmowania decyzji czy działań dotychczas nie sformułowanych przez instytucję. Aby misja szkoły głęboko zakorzeniła się w świadomości nauczycieli i stała się specyficzną kulturą, należy kształtować pożądane zachowania, a nade wszystko zdefiniować podstawowe wartości, z których ona wypływa. Istotą misji są: określenie jej przez członków danej organizacji (np. w szkole przez nauczycieli), zwięzłość sformułowań, "perspektywiczność". Rolą misji jest skoncentrowanie się na tym, co jest ważne i istotne w działalności danej organizacji. Pozwala ona określać zadania i podejmować działania, które mają oparcie w tym samym przesłaniu. Misja jest integralną częścią programu edukacyjnego szkoły. Pozwala ona nie tylko nakreślić zasadniczy cel szkoły, ale również dbać o wewnętrzną spójność programów nauczania, projektów edukacyjnych i postaw ludzi i ich motywację - a tego nie jest w stanie opisać żaden zbiór przepisów i regulacji administracyjnych. Misja daje przestrzeń, w której mogą rozwijać się indywidualne motywacje ludzi do podejmowania zadań związanych z celami szkoły. Wyobrażenia o funkcjach systemu oświaty i zadaniach szkoły towarzyszy pojęcie celu. Mówimy o tym, iż szkoła powinna przyczyniać się do wszechstronnego rozwoju ucznia, stwarzać warunki do wyrównywania szans, przygotowywać do podejmowania określonych ról społecznych, do życia zawodowego. Bardzo ważne jest, abyśmy wiedzieli, po co budujemy szkoły i wyposażamy je. Jest to istotne do tego stopnia, że wybierając szkołę dla własnych dzieci, nie zadowalamy się już tylko ogólnym stwierdzeniem, iż szkoła przygotowuje do funkcjonowania w społeczeństwie lub w pracy. Chcemy wiedzieć więcej: czy będzie to przygotowanie do społecznego partnerstwa, do samodzielności, z prawem do kształtowania i zmieniania zastanej rzeczywistości, czy raczej przygotowanie do posłuszeństwa, do akceptacji zastanych norm i struktur. Cele kształcenia i wychowania mogą mieć różną formę i różny stopień ogólności, ponieważ odnoszą się do różnych poziomów planowania edukacyjnego. Świadomość celu ułatwia dokonanie wyboru, niekiedy wręcz go determinuje. Umożliwia odpowiedzenie sobie na pytanie, w jakim miejscu się znajduję, co już wiem i potrafię oraz dokąd chcę dotrzeć. Dodaje pewności siebie i motywuje do pracy bardziej efektywnej. Zmniejsza lęk przed egzaminem lub życiowym sprawdzianem, przed którym mogę stanąć. Pozwala lepiej zaplanować działania w innych dziedzinach, na które moje wykształcenie będzie miało wpływ. W końcu wyznacza kierunki ewaluacji, sprawdzenia stopnia osiągnięcia celu oraz efektywności zastosowanych metod. Rozmyślania o celowości działania człowieka towarzyszyły ludziom w wielu częściach świata od setek lat. Teorii sprawnego, skutecznego działania wiele uwagi poświęcali filozofowie. Zaowocowało to powstaniem w IX wieku odrębnej dziedziny prakseologii, nauki o metodach wszelkiego celowego działania. Konfucjusz pisał: Kto zna cel, może podjąć decyzję Kto podejmie decyzję, odnajdzie spokój Kto odnajdzie spokój, poczuje się bezpiecznie Kto poczuje się bezpiecznie, może pomyśleć Kto myśli, może ulepszać. Sukces jest wypadkową wielu czynników. Doświadczenie uczy, że o powodzeniu decyduje często nie zapał, nie determinacja, nie dobry harmonogram, ale zbadanie zasobów jeszcze przed dokonaniem wyboru celów, przed przystąpieniem do planowania. Znajomość słabych i mocnych stron szkoły, świadomość mogących się pojawić zagrożeń stanowi o faktycznej sile realizatorów przedsięwzięcia. Opracowywanie wstępnych analiz sytuacji nie jest naszą mocną stroną. Dotychczas stosunkowo niewiele od nas zależało, nasz wpływ na tworzenie programu działania szkoły był ograniczony. Dane dotyczące stanu posiadania szkoły, kadry, jej funkcjonowania w środowisku obchodziły wąskie grono kierownictwa szkoły, nadzoru pedagogicznego i lokalnej administracji. Pewne obszary życia szkoły pozostawały poza zasięgiem jakiejkolwiek diagnozy i badań. Współdecydowanie wymaga dzielenia się wiedzą, lepszej znajomości faktów dotyczących życia szkoły. Wiele zależy od dokładnego sprawdzenia i opisu istniejącego stanu, zebranych potrzebnych informacji, by były one wartościowe i dawały prawdziwy obraz szkoły. Informacje możemy zbierać za pomocą kwestionariuszy, ankiet, wywiadów, obserwacji uczestniczącej lub analizy dokumentacji. Stosując dwie lub trzy metody przy badaniu jednego zagadnienia, uzyskujemy więcej danych, a co za tym idzie - pełniejszy obraz sytuacji. Odsyłacze ¹ Elsner Danuta: Doskonalenie kierowania placówką oświatową. MENTOR Chorzów 1999, str. 79. ² Elsner Danuta: Doskonalenie kierowania placówką oświatową. MENTOR Chorzów 1999, str. 11. ³ Wlazło Stefan: Mierzenie jakości pracy szkoły. Część III. Wrocław 1999. ⁴ Elsner Danuta: Doskonalenie kierowania placówką oświatową. MENTOR Chorzów 1999, str. 153. ⁵ Ekiert D., Oldroyd D., tłum. Elsner D.: Kierowanie zmianą. TERM-IAE Projekt. ⁶ Elsner Danuta: Doskonalenie kierowania placówką oświatową. MENTOR Chorzów 1999, str. 85. Tej samej Autorki: Propozycje zabaw na spotkania adaptacyjne w przedszkolu
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego AWANS.NET 18 maja 2004 r.	do góry