Organizację i przebieg zajęć rewalidacyjnych reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 stycznia 2001 roku w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim.
Niniejsze opracowanie jest próbą zebrania i usystematyzowania najistotniejszych założeń związanych z organizacją i przebiegiem zajęć rewalidacyjnych.
Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole specjalnej
W systemie pomocy dzieciom z trudnościami w uczeniu się najistotniejszą funkcję pełni diagnoza - jako rozpoznanie przyczyn, przejawów i konsekwencji zaburzeń rozwojowych. Daje ona podstawy do zaplanowania właściwych działań terapeutycznych oraz podjęcia decyzji dotyczącej dalszych losów dziecka. W oparciu o zalecenia poradni psychologiczno - pedagogicznej, obserwację i analizę wiadomości i umiejętności ucznia opracowany musi być plan rewalidacji indywidualnej.
Rozpoczynając pracę rewalidacyjną z uczniem należy przede wszystkim uświadomić sobie cel i zadania reedukacji. Całokształt oddziaływań reedukacyjnych musi mieć na celu rozwój i aktywizowanie tych wszystkich właściwości intelektualnych i osobowościowych ucznia, które umożliwiają mu pełne uczestnictwo w procesie dydaktyczno-wychowawczym realizowanym w szkole. Specjalistyczna działalność mająca na celu usuwanie, likwidowanie, kompensowanie zaburzeń rozwojowych oraz stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka nazwana jest terapią pedagogiczną.
Opóźnienia i zaburzenia rozwojowe występujące u uczniów naszej szkoły w istotny sposób przeszkadzają w nabywaniu szkolnych wiadomości i umiejętności. Dlatego też powinni uczęszczać na zajęcia rewalidacyjne (korekcyjno - kompensacyjne) i wyrównawcze.
Na zajęcia rewalidacji indywidualnej program przeznacza odpowiednią liczbę godzin tygodniowo dla każdego zespołu uczniów. W czasie przeznaczonym na rewalidację indywidualną prowadzi się: pracę wyrównawczą i korekcyjno-kompensacyjną z uczniami mającymi trudności w opanowaniu techniki pisania, czytania lub liczenia, zajęcia logopedyczne, gimnastykę korekcyjną i inne w zależności od potrzeb i możliwości szkoły. Program zaleca również prowadzenie zajęć psychoterapeutycznych w odniesieniu do dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania.
Podczas zajęć rewalidacji indywidualnej nauczyciele specjaliści stosują zindywidualizowany sposób postępowania rehabilitacyjnego zmierzający do zmniejszenia lub usunięcia odchyleń i zaburzeń w jakimś zakresie: np. procesów poznawczych, myślenia i mowy, koordynacji wzrokowo - ruchowej, sprawności manualnych, i innych.
Zajęcia rewalidacji indywidualnej mogą i powinny odbywać się w małych zespołach uczniów o podobnych zaburzeniach (od 2 do 4 - 6 osób). Przynależność dziecka do danego zespołu rewalidacji indywidualnej powinna być traktowana bardzo elastycznie. O zmianie na pracę całkowicie indywidualną , lub inną grupę mogą decydować takie czynniki jak samopoczucie ucznia, osiągane efekty i nowe potrzeby.
W ramowym planie zajęć rewalidacji indywidualnej uczniów z trudnościami w opanowaniu techniki pisania, czytania lub liczenia należy uwzględnić etap wstępny, w którym stosuje się ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności ruchowe i manualne, a także pobudzające i uaktywniające zainteresowania uczniów.
Zajęcia właściwe obejmują te wszystkie ćwiczenia, które angażują percepcję słuchową, wzrokową, orientację przestrzenną, sprawność manualną. Każde ćwiczenie ma sprecyzowany temat, wyznaczone cele dydaktyczne, terapeutyczne, wychowawcze i składa się z treningu relaksującego, treningu ogólnorozwojowego, treningu specjalistycznego oraz ćwiczeń utrwalających i sprawdzających. Każde ćwiczenie stanowi ogniwo ramowego planu reedukacji, zatem każda jednostka metodyczna jest częściową realizacją zaplanowanych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Konstruując jednostkę ćwiczeń uwzględnia się w niej realizację zasad: indywidualizacji, stopniowania trudności, systematyczności, terapeutyzacji, wielozmysłowego poznania, współdziałania z innymi nauczycielami-wychowawcami i domem rodzinnym. Przy tym należy zwrócić szczególną uwagę na bogactwo oddziaływań terapeutyzujących.
Zasada stopniowania trudności polega na opracowaniu najpierw najprostszych struktur fonetycznych i graficznych tzn. samogłosek, spółgłosek, sylab, wyrazów dwu- i więcej sylabowych, zdań. Warunkiem powodzenia i postępów dziecka jest systematyczne utrwalanie ćwiczeń i ciągła kontrola stopnia przyswajania opanowanego materiału.
Zasada zindywidualizowanego doboru środków oddziaływania jest kolejną ważną zasadą w reedukacji. Tu punktem wyjścia staje się analiza potrzeb i możliwości każdego dziecka czyli diagnoza psychologiczna i pedagogiczna. Przebieg oddziaływania należy dostosować do zmiennej dynamiki trudności dziecka, nie przekraczając zbyt pośpiesznie tych progów, przy których dziecko musi się zatrzymać dłużej. W reedukacji nie możemy pominąć jej leczniczo-wychowawczego aspektu, który realizujemy poprzez wytwarzanie prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych (np. do likwidowania lęku), "wyposażenie" ucznia w racjonalne systemy pracy, w zasób umiejętności i nawyków umożliwiających mu sprawne działanie.
W pracy terapeutycznej ważną rolę odgrywa współpraca z rodzicami - nauczycielami - wychowawcami. Angażując ich do współpracy poprzez częste kontakty oraz uczestnictwo w zajęciach kształtuje w nich właściwe postawy wobec niepowodzeń szkolnych. Terapeuta może wyjaśnić rodzicom-wychowawcom cele poszczególnych ćwiczeń i ich przydatność w eliminowaniu zaburzeń dziecka będących przyczyną niepowodzeń szkolnych2.
Ważnym aspektem pracy jest kształcenie właściwego poziomu motywacji do nauki. Zorganizowanie zajęć tak, aby ćwiczenia dostarczały dziecku satysfakcji. Pomocny tu będzie duży druk, kolorowe obrazki, zajęcia w formie zabawy, czytanie opowiadań "po kawałku" z przerwami w miejscach szczególnie interesujących, łączenie czytania z pisaniem, mówieniem, rysowaniem, itp. Obowiązkiem reedukatora jest stwarzanie dziecku świadomie i planowo takich sytuacji, w których mogłoby doprowadzić własne działanie do pozytywnego zakończenia3.
Trzeba zatem stawiać zadania odpowiednie do jego możliwości i ostrożnie operować zasadą stopniowania trudności.
Organizować zajęcia tak, by umożliwiały dziecku uzyskanie poprawy w tych zadaniach, w których poprzednio ponosiło porażki. Zapewnienie dziecku sukcesu od początku pobytu w zespole reedukacyjnym jest ważną sprawą dla kształcenia jego prawidłowej osobowości, ponieważ w codzienności szkolnej jest ono wciąż narażone na liczne niepowodzenia. Ponadto pozytywne ocenianie każdego rezultatu pracy dziecka i stała zachęta do dalszego wysiłku są czynnikami dopingującymi i wyrabiającymi właściwą motywację do nauki.
Nauczyciel powinien szybko przychodzić dziecku z pomocą w pokonywaniu trudności. Wszelkie objawy zmęczenia dziecka są sygnałem dla prowadzącego do zmiany ćwiczenia na łatwiejsze lub relaksujące. Na podkreślenie zasługuje specyficzna atmosfera zajęć i postawa prowadzącego. Zajęcia winne być prowadzone w klimacie życzliwości, serdeczności i optymizmu. Akceptacja ucznia jest podstawą w prawidłowym kształtowaniu jego postaw. Należy zatem ujawniać i podkreślać pozytywne strony dziecka, w ten sposób budować zaufanie do samego siebie. Pożyteczne jest więc operowanie pozytywnymi wzmocnieniami takimi jak zachęta czy pochwała.
Aby dziecko mogło dokonać samooceny, materiał programowy musi być ułożony z zachowaniem stopniowania trudności i podzielony na takie etapy, aby dziecko wiedziało co już na pewno ma opanowane, a co jeszcze nie. Takie okoliczności stwarzają podstawę do oceny przez ucznia własnego działania. Do prawidłowej samooceny potrzebny jest uczniowi pewien wzór, z którym mógłby porównać wyniki własnej pracy i odpowiednio je ocenić. Na przykład trzeba opracować z dzieckiem prawidłowy kształt liter źle pisanych, a zarazem wskazać mu te, które potrafi już napisać poprawnie. Ciągłe dostarczanie wzorców i pokazów jest jedyną drogą umożliwiającą dziecku osiągnięcie pierwszych konkretnych sukcesów w nauce4.
Istotną sprawą jest organizowanie małych zespołów dla potrzeb reedukacji. Nie tylko umożliwiają one realizację zasady indywidualizacji, ale rola ich polega też na tym, że dzieci nie odczuwają tutaj swojej odmienności. W ramach zespołu uczą się współżycia z rówieśnikami, a także opanowują niełatwą sztukę pokonywania trudności w obecności innych, szybciej pokonują również opory wewnętrzne i potem łatwiej przenoszą te wszystkie doświadczenia na teren szerszej społeczności jaką jest klasa.
Organizacja ćwiczeń wymaga także przeznaczenia odpowiedniej ilości czasu na zajęcia zespołowe z całą grupą oraz ćwiczenia indywidualne, przy rozważnym manipulowaniu stopniem trudności wprowadzanych ćwiczeń. Dobór pomocy do zajęć, które powinny być sporządzone z materiału literowego, bezliterowego, liczbowego jest uzależniony od potrzeb dzieci. Tok jednego z ćwiczeń przeprowadzonych z zespołem 3 - osobowym, który opanował umiejętność pisania wyglądał następująco: zajęcia zespołowe - pisanie z pamięci dwóch krótkich zdań po uprzednim układaniu trudniejszych wyrazów z liter ruchomego alfabetu i analizie głoskowo - literowo - sylabowej tych wyrazów oraz odtworzenie ich struktury za pomocą układów dźwiękowo - ruchowych i struktur przestrzennych (wyklaskiwanie, wyśpiewywanie liczby liter, głosek, sylab oraz oznaczanie ich liczby za pomocą kolorowych obrazków kółek innych dla samogłosek i innych dla spółgłosek).
Z uczniem o zaburzonej analizie i syntezie słuchowej ćwiczymy różnicowanie głosek fonetycznie podobnych. Może to być zestaw obrazków z podpisami jednowyrazowymi, niepełnymi, w których brak będzie mylonych głosek, a zadaniem ucznia będzie prawidłowo uzupełnić luki. Wyrazy, które sprawiły uczniowi trudności, można przepisać poprawnie do zeszytów, można ułożyć z nimi krótkie zdania.
Dla ucznia z zaburzoną orientacją przestrzenną i jej aspektem kierunkowym reedukator wprowadzi odwzorowywanie kształtów figur geometrycznych uszeregowanych w rodzaj szlaczka.
Dziecko z opóźnioną analizą i syntezą wzrokową i trudnościami w formułowaniu zdań i zaburzoną operacją porządkowania będzie miało za zadanie ułożenie obrazków w logiczną całość, a następnie opowiedzenie treści tej historyjki obrazkowej. Może też wymyślić własne zakończenie lub narysować je. Musimy również wygospodarować czas na głośne czytanie ze zrozumieniem. Jak widać niezmiernie ważna jest sprawna organizacja zajęć, ekonomiczne wykorzystanie czasu na ćwiczenia, w którym zmieścić się musi również kontrola i poprawa czynności ucznia. Należy jeszcze przypomnieć, że cały czas w tok zajęć wplatamy dużo elementów zabawowych i odprężających.
W tok zajęć reedukacyjnych należy wplatać dużo elementów zabawowych, odprężających, aby nauka przestawała się kojarzyć z czymś bardzo trudnym i uciążliwym, aby wyeliminować uprzedzenia i lęk związany z nauką. W toku reedukacji ćwiczyć funkcje nie tylko analizatora wykazującego niski stopień sprawności, ale i pozostałych. Wprowadzając i utrwalając nowe wiadomości łączyć spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe i kinestetyczno-ruchowe. Wszystkie ćwiczenia w pisaniu przeprowadzać w oparciu o różnorodne techniki, zmniejszające możliwości powstawania i utrwalania błędów.
Bibliografia:
- I. Polkowska - "Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia"
- E. Zakrzewska - "Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu", Warszawa 1976
- E. Kujawa, M. Kurzyna - "Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudność w czytaniu i pisaniu", Warszawa 1994
- M. Szurmiak - "Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu", Warszawa 1987
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego Awans.net 14 listopada 2003 r.
|
