Film 16mm | Historia filmu 16mm i innych amatorskich formatów filmowych

W roku 1887 Hannibal Goldwin wynalazł pierwszy elastyczny i przezroczysty materiał, który można było zastosować do produkcji taśmy filmowej. Było to podłoże nitrocelulozowe, bardzo łatwopalne. Po wynalezieniu przez George Eastmana w 1889 emulsji żelatynowej te dwa wynalazki połączono i odtąd firma Eastmana zaczęła produkować film o szerokości 35mm, który to format jest używany do czasów obecnych. Thomas Alva Edison szybko zorientował się w możliwościach, jakie daje taśma filmowa i zbudował swój Kinetoskop (Kinetoscope) - aparat do odtwarzania ruchomych obrazów. Umożliwiał on oglądanie ożywionej sceny przez jedną osobę. Pierwsza publiczna prezentacja miała miejsce 9 maja 1893 roku w Brooklyn Institute of Arts and Sciences.

Jednym z pierwszych wynalazców, którzy chcieli wprowadzić aparat do tworzenia ruchomych obrazów "pod strzechy" był Polak, Kazimierz Prószyński (1875 - 1945). Był pionierem polskiej oraz światowej kinematografii. Za wkład polskiego wynalazcy na tym polu uznaje się wynalezienie systemu umożliwiającego równomierny, skokowy przesuw taśmy filmowej minimalizujący drgania, eliminację wady migotania obrazu podczas emisji filmu dzięki wynalezieniu obturatora oraz skonstruowanie pierwszej ręcznej i automatycznej kamery filmowej pozbawionej statywu - aeroskopu. Spełnieniem jego ambicji miał się jednak dopiero stać aparat OKO - kamera przeznaczona dla amatorów. OKO było niewielką skrzyneczką, która jednocześnie pełniła funkcję kamery i projektora, działała poprzez poruszaną ręcznie korbkę, która mieściła się z boku aparatu. Aparat był lekki i łatwy w obsłudze, można było robić nim zdjęcia zarówno w pomieszczeniach, jak i na dworze przy świetle dziennym, do tego był też bardzo cichy.

Taśma do kamery miała szerokość 12cm. W układzie poziomym mieściło się ich na niej 15 zdjęć. Po wyświetleniu jednego szeregu taśma przesuwała się o jedną linijkę w dół i dalej szła poziomo. Na szpuli o długości 1 metra można było zmieścić tyle samo obrazu, ile na 150 metrach taśmy 35mm. Wykorzystanie w OKU taśmy szeregowej znacząco obniżało koszty jej użytkowania. Zgodnie z czynionymi wtedy wyliczeniami, cena 1 szpuli w klasycznej taśmie 35mm wynosiła w owych czasach 100 rubli, natomiast 1 rolka taśmy do aparatu OKO mogąca pomieścić równie długi odcinek filmu kosztowała tylko 1 rubla. Na jej zakup mogli więc sobie całkowicie realnie pozwolić amatorzy.

Aby rozwinąć produkcję aparatu, Prószyński wyjechał do Nowego Jorku, gdzie zawiązał Towarzystwo Akcyjne, po to by wyprodukować swój aparat. Ostatecznie nie doszło jednak do produkcji - na przeszkodzie stanął udział Stanów Zjednoczonych w I Wojnie Światowej. Kolejną próbę masowej produkcji aparatu OKO Prószyński podjął po kilku latach w Polsce. W 1922 roku została w tym celu powołana spółka akcyjna "Oko - Centralna Europejska Wytwórnia Kinematografu Amatorskiego inż. Prószyńskiego". Niestety jej owocem stało się wyłącznie 100 egzemplarzy urządzenia. Przeciągające się prace przygotowawcze pochłonęły cały budżet spółki, w tym część pieniędzy przeznaczoną na produkcję. A w obliczu raptownie pogarszającej się sytuacji gospodarczej Polski nie udało się znaleźć nowych inwestorów.

W roku 1889 Birt Acres skonstruował kamerę Birtac na film 17,5mm. Film ten powstał z przecięcia wzdłuż taśmy filmowej 35mm. Taśma była perforowana jednostronnie i obrabiana w procesie negatyw - pozytyw. Wiele osób później budowało sprzęt dla formatu 17,5mm przystosowując do niego wymiary kadru, kształt perforacji itp.

Jako przykład jednego z pierwszych formatów, które odnotowały sukces na rynku filmu amatorskiego, był Kinetoskop Edisona z 1912 roku, przystosowany do szerokości filmu 22mm. Posiadał on 3 rzędy obrazków, przedzielonych dwoma rzędami perforacji. Szerokość kadru 6mm stawia go w rzędzie najmniejszych formatów filmu produkowanych komercyjnie. Plusem takiego rozwiązania było to, że na jednej szpuli o długości 50 ft mieścił się cały ówczesny film kinowy, ponieważ najczęściej składał on się z jednego aktu. Kamery nigdy nie wyprodukowano. Filmy wypożyczało się w firmie Edisona.

In 1912 francuska firma Pathé wprowadziła na rynek, z dużym sukcesem, format 28mm dla filmu o podłożu bezpiecznym. Wybór tego formatu spowodowany chęcią uniknięcia używania w warunkach domowych palnych filmów 35mm na projektorach Pathe. W USA format 28mm został zaakceptowany przez Society of Motion Picture Engineers, jako odpowiedni dla przenośnych projektorów. We Francji film miał po lewej stronie trzy otwory perforacji na klatkę, a po prawej jeden. Sprawiał on że ustawianie linii między kadrami na ekranie stało się zbyteczne.

Inne formaty filmu stosowane do roku 1923 to 11mm, 15mm, 21mm, 22mm. Najczęściej film był naświetlany, kopiowany i wyświetlany na tym samym aparacie. Większość wczesnych filmów posiadała podłoże palne.

Poniższa tabela daje przegląd różnych formatów filmowych stosowanych do roku 1923. Wykaz oparty na dostępnej literaturze, może być niepełny. Korzystałem m. in. ze strony http://www.nfsa.gov.au

Kiedy w roku 1912 Thomas A. Edison zaprezentował swój Edison Home Kinetoscope na taśmę 22mm na podłożu octanowyn (acetate base), bezpiecznym, wyprodukowaną przez Eastman Kodak Co, sam pan Eastman z początku był niechętny wchodzeniu w doświadczenia i produkcję filmu dla użytku amatorskiego, ponieważ wiele firm wcześniej nie odniosło na tym polu sukcesu. Jednak zmienił zdanie po zaprezentowaniu mu w 1916 roku jakości małego obrazka, uzyskanej głównie dzięki wynalazkowi J. G. Capstaffa - procesowi wywoływania odwracalnego i uświadomieniu, że przyniesie to wydatne zmniejszenie kosztu finalnego produktu w porównaniu z tradycyjnym procesem negatywowo - pozytywowym, a co za tym idzie, może zapewnić sukces finansowy. Warto doadać, że to właśnie J. G. Capstaff jako pierwszy dodał do pierwszego wywoływacza substancję rozpuszczająca niewywołane halogenki srebra (jest to np. rodanek potasu), co dawało bardziej przejrzyste światła w obrazie.

We wczesnej fazie eksperymentów, w roku 1916, okazało się, że obraz wywołany metodą odwracalną daje o wiele mniejsze ziarno niż wywoływany tradycyjnie. To nasunęło myśl, żeby zmniejszyć rozmiar kadru bez widocznej utraty jakości. Barnes przeprowadzał eksperymenty z różną wielkością kadru - 1/4, 1/6 a nawet 1/8 wielkości standardowego kadru 35mm. Przy ówczesnej jakości emulsji uznano, że optymalna jest wielkość 1/6 wielkości kadru 35mm, co po przeliczeniu dało kadr o wymiarach 7,5mm na 10mm. Po dodaniu 3mm po każdej stronie kadru na perforację otrzymano wynik 16mm.

I Wojna Światowa przerwała prace nad formatem 16mm. Podjęto je w 1919 roku. Przeprowadzono wiele eksperymentów, aby osiągnąć emulsję, która dawałaby jak najlepsze rezultaty. Konstrukcji kamery, perforatora i projektora podjęła się firma Hawk-Eye Works. Prototyp kamery Model A Cine-Kodak gotów był w maju 1920 roku, zaś projektor kilka miesięcy później. Capstaff testował obydwa urządzenia, jak również przeprowadzał experymenty z różnymi rodzajami emulsji. Ostatecznie została wybrana emulsja ortochromatyczna na podłożu niepalnym. Film posiadał czarny papier na początku, co umożliwiało zakładanie go przy świetle dziennym. Na każdą klatkę przypadały dwa zaokrąglone otwory perforacji, po jednym z każdej strony kadru. Pierwszy perforator dla filmu 16mm był zbudowany na wiosnę 1920 roku i wprowadzony do użytku w maju tego roku. Perforacja rectangular, z zaokrąglonymi rogami, została wprowadzona w styczniu 1923 roku i jest używana do dzisiaj. Pierwsze filmy nie miały warstwy przeciwodblaskowej, lecz wkrótce ja wprowadzono. Poniżej przedstawiony jest wygląd pierwszych eksperymentalnych filmów 16mm.

Pod koniec 1922 roku prace nad systemem Cine-Kodak 16mm były tak zaawansowane, że firma postanowiła wypuścić nowy produkt na rynek w 1923 roku. Nowy format został zaprezentowany na walnym zgromadzeniu kilku towarzystw technicznych w East High School w Rochester, N.Y. 8 stycznia 1923 roku. Z tej okazji na taśmie 16mm nakręcono ujęcia przedstawiające część audytorium, wywołano je w procesie odwracalnym i zaprezentowano uczestnikom pod koniec spotkania. Podkreślano, że nowy system filmu amatorskiego oparty jest na mniejszym obrazku niż ten stosowany w standardowych kamerach oraz na nowym procesie obróbki, co razem daje obniżenie kosztu finalnego produktu do minimalnego poziomu, który jest możliwy do osiągnięcia. Ogłoszenia reklamujące Cine - Kodak 16mm pojawiły się 5 lipca 1923 roku w New York Times i New York Tribune. Nowy film i metoda została również przedstawiona dla Society of Motion Picture Engineers w czasie zjazdu tej organizacji w Atlantic City, N.J. w maju 1923 roku. Wprowadzenie formatu 16mm otworzyło nową erę w dziedzinie filmu amatorskiego, jak i profesjonalnego.

W roku 1928 wyprodukowano Cine Kodak Panchromatic Film. Zastosowanie emulsji panchromatycznej poprawiło odwzorowanie barw w skali szarości na czarno-białym materiale, szczególnie pomarańczu i czerwieni. Poprawiła się jakość, jeśli chodzi o odwzorowanie odcieni ludzkiej twarzy. Zastosowanie nowych składników uczulających zaowocowało w 1931 wypuszczeniem na rynek Super Sensitive Cine Kodak Panchromatic Film, a następnie Super-XX Cine Kodak Panchromatic Film w 1938 roku.

Dźwięk na filmie 16mm. Chociaż pierwszy projektor dźwiękowy pojawił się dopiero w roku 1930 (model PG-30, wyprodukowany przez Radio Corp. of America), to prace nad dźwiękiem w filmie 16mm podjęto w Kodak Research Laboratories znacznie wcześniej, w 1927 roku. Trudności sprawiał fakt, że nie można było zapisywać obrazu i dźwięku równocześnie na jednej taśmie 16mm, ponieważ każdy z tych dwóch rodzajów zapisu wymagał innej gęstości naświetlenia, kontrastu oraz prędkości. W związku z tym Kodak wyprodukował specjalny film do nagrywania samego dźwięku, bez obrazu. W 1929 roku firma Eastman Kodak zasugerowała użycie taśmy 16mm z jednym rzędem perforacji, po lewej stronie. Wygospodarowane miejsce po prawej miało służyć umieszczeniu tam ścieżki dźwiękowej. Standard dla takiego rodzaju filmu dźwiękowego negatywowego i pozytywowego 16mm został zaproponowany przez Society of Motion Picture Engineers w 1932 roku i przyjęty przez American Standards Association w 1933.

W Polsce po wojnie powstało wiele kin objazdowych, które korzystały z projektorów i filmów na taśmie 16mm. Projekcje odbywały się w remizach, klubach osiedlowych, dyskusyjnych klubach filmowych (DKF). Z taśmy 35mm na 16mm kopiowana była Polska Kronika Filmowa i filmy fabularne. W mniejszych miejscowościach działały również kina stacjonarne oparte o sprzęt 16mm.
Przeczytaj ciekawie opowiedzianą historię kina w Grabowcu

Wynalazek i upowszechnienie taśmy video spowodowało wycofanie sprzętu 16mm z telewizji oraz likwidację kin objazdowych oraz central rozpowszechniania filmów 16mm. Obecnie taśma 16mm perforowana jednostronnie wykorzystywana jest do kręcenia filmów w formacie Super16. Zbiory starych filmów nie popadły jednak w zapomnienie, a to dzięki rzeszy kolekcjonerów, którzy wyszukują, skąd się da, archiwalne taśmy, z pieczołowitością dbają o nie, konserwują, urządzając czasem pokazy, na których można zobaczyć filmy sprzed 50, 70, czy nawet 90 lat.

Krótko przed Bożym Narodzeniem 1922 roku francuska firma Pathe Cinema (wcześniej Pathe Freres) zaprezentowała nowy model projektora o nazwie Pathe Baby, przystosowany do wyświetlania filmów o szerokości 9,5mm. W tym samym czasie wypuściła na rynek filmy o tej szerokości i długości 8,5 metra, z perforacją umieszczoną pośrodku kliszy, pomiędzy kadrami, nawinięte na specjalne szpule. Filmy te zawierały skrócone wersje wyświetlanych ówcześnie w kinach Pathe kopii filmowych 35mm. Równocześnie została otwarta biblioteka tych filmów, znana jako Pathe Library Films.

W grudniu 1923 na rynku ukazała się kamera na film 9,5mm oraz film negatywowy ortochromatyczny o długości 10m. Zakładano, że filmy będą obrabiane w procesie odwracalnym przez amatorów kinematografii, pojawił się więc w sprzedaży odpowiedni sprzęt do wywoływania, składający się z dwóch tanków i specjalnej ramki, na której można było umieścić trzy zwoje filmu. Cały system Pathe Baby stał się bardzo popularny we Francji i utrzymywał się do lat 70. XX wieku.

W kolejnych latach do produkcji materiałów odwracalnych 16mm i 9,5mm dołączyły kolejne fabryki, takie jak Agfa, Gevaert, Mimosa, Ilford, Ansco i DuPont.

W latach 1923 - 1928 następował stały postęp w zmniejszeniu wielkości ziarna i zwiększaniu czułości filmów. Pozwoliło to snuć plany związane z wyprodukowaniem filmu o jeszcze mniejszych rozmiarach kadru. W 1928 roku w Kodak Research Laboratories pojawiła się idea filmu o szerokości równej połowie szerokości formatu 16mm. Zaznaczyć trzeba, że próby z jeszcze mniejszym obrazkiem przeprowadzał już wcześniej Capstaff. W latach 1930-1931, częściowo wzorując się na kamerze Barnesa, użytej do testów nad filmem 16mm, zbudowano kamerę, która nakręcała film na taśmie 16mm w dwóch rzędach, 8mm szerokości każdy. Każda klatka filmu 8mm miała powierzchnię równą w przybliżeniu 1/4 klatki filmu 16mm. Kamery i projektory na film 8mm zostały wprowadzone na rynek w sierpniu 1932 roku pprzez Kodaka, a następnie przez inne firmy.

W kwietniu 1965 roku firma Kodak wprowadziła na rynek format Super8. Był to wynikiem prac naukowców Eastmana, którzy mieli za zadanie stworzyć system jeszcze prostszy w obsłudze i dający lepszą jakość obrazu niż tradycyjny format 8mm, jednocześnie nie podnosząc ceny produktu. Film Super8 pakowany był w plastikowe kasetki, mieszczące po 50 ft filmu (15,2m) taśmy. Dzięki wbudowaniu w kamerę specjalnego filtru, nie było konieczności wymiany kolorowych filmów w kamerze przy zmianie oświetlenia z dziennego na sztuczne - jeden rodzaj filmu (Type A - Tungsten) obsługiwał oba rodzaje oświetlenia. Znaczną innowacją było zmniejszenie wymiarów perforacji, dzięki czemu powierzchnia kadru powiększyła się o ok. 50% w stosunku do tradycyjnego formatu 8mm, uzyskano również miejsce na pasek magnetyczny na prawo od kadru, służący do zapisu dźwięku.

Kaseta Super8 zawierała informacje o czułości filmu. Dzięki specjalnym nacięciom informacja ta została odbierana przez system elektroniczny kamery, a nastepnie była wykorzystana do automatycznego ustawienia parametrów naświetlania. Kamery były wyposażone również w silniczek elektryczny, co eliminowało konieczność nakręcania sprężyny.

Nie chcąc pozostać w tyle, a równocześnie płacić drogich licencji, kraje socjalistyczne wymyśliły i wprowadziły na rynek (dokładnej daty nie znam - proszę o informację:) format DS8, jako odpowiedź kapitalistom na Super8. Format ten łączy dwa formaty: 2x8mm i Super8. Szerokość taśmy wynosi 16mm, natomiast perforacja jest taka, jak w Super8. Film nawinięty na szpulki, naświetla się w kamerze, jak tradycyjny 2x8mm, po wywołaniu przecina wzdłuż, otrzymując film Super8, który można montować z filmem Super8 Kodaka. Filmy DS8 produkowała fabryka ORWO w Wolfen (Niemiecka Republika Demokratyczna), zaś kamery, projektory, przeglądarki i sklejarki ZSRR (kamery Quartz, projektory Ruś, przeglądarki Kupawa) i Czechy (kamery i sklejarki Meopta). W połowie lat 80. Rosjanie wyprodukowali kamerę Quartz 1x8 S-2 na film Super8 w kasecie. Dodali do tego taki wynalazek, jak kaseta rozbieralna, która, przy dużej dozie cierpliwości, umożliwiała wielokrotne ładowanie filmem.

Pisząc niniejsze opracowanie korzystałem m. in. z:
1. Raymond Fielding - A Technological History of Motion Pictures and Television: An Anthology from the Pages of the Journal of the Society of Motion Picture and Television Engineers, University of California Press, 1967
2. http://homemoviedaywarszawa.com - strona www
3. http://www.nfsa.gov.au - strona www
4. http://uschefnerarchive.com - strona www

Czasami udaje nam się nabyć fragment kopii filmowej 16mm, co do której nie wiemy, kiedy została wyprodukowana. Jeśli chodzi o polskie filmy czarno - białe, to zauważyłem, że da się w przybliżeniu określić wiek filmu. Na prawie każdej kopii przy perforacji biegną różne napisy. Zauważyłem, że napisy te są różne, zależnie od wieku filmu. Postanowiłem to prześledzić na kopiach 16mm Polskich Kronik Filmowych, jako że one z pewnością były kopiowane tylko raz, w momencie wydania danego numeru Kroniki, a więc rok wydania Kroniki jest równocześnie rokiem produkcji danej kopii. Poniżej przedstawiam wyniki moich badań.

Rok	Nr PKF	Wygląd	Napis przy perforacji
1952	PKF 40/52		SAFETY AGFA SICHERTHEITS FILM
1952	PKF 45/52		Brak napisu
1954	PKF 48/54		FOTON 3653 SAFETY FILM 16
1955	PKF 1955		FOTON 3653 SAFETY FILM 32
1956	PKF 50/56		GEVAERT SAFETY
1957	PKF 39A/57		256 SAFETY AGFA SICHERTHEITS FILM
1958	PKF 3A/58		230 SAFETY AGFA SICHERTHEITS FILM
1959	PKF 4/59		FOTON SAFETY
1959	PKF 44/59		FOTON SAFETY FINE GRAIN 164
1960	PKF 49A/60		FOTON SAFETY FINE GRAIN 263
1961	PKF 5B/61		\| AGFA S 251
1962	PKF 25B/62		FOTON SAFETY FINE GRAIN 163
1963	PKF 9B/63		FOTON SAFETY FINE GRAIN 269
1964	PKF 35B/64		FOTON SAFETY FINE GRAIN 170
1965	PKF 40A/65		FOTON SAFETY FINE GRAIN 170
1966	PKF 5A/66		FOTON SAFETY FINE GRAIN 170
1967	PKF 4A/67		FOTON SAFETY FINE GRAIN 263
1968	PKF 10A/68		FOTON SAFETY FINE GRAIN 264
1969	PKF 13A/69		ORWO S 239 L7
1971	PKF 48A/71		FOTON SAFETY FINE GRAIN 263
1972	PKF 13A/72		FOTON SAFETY FINE GRAIN 266
1973	PKF 29A/73		FOTON SAFETY FINE GRAIN 264
1974	PKF 16A/74		FOTON SAFETY FINE GRAIN 164
1974	PKF 35A/74		FOTON SAFETY FINE GRAIN 169
1975	PKF 29A/75		FOTON SAFETY FINE GRAIN 261
1976	PKF 12A/76		FOTON SAFETY FINE GRAIN 266 Pojawiły się czarne obrysy perforacji, co jest charakterystyczne dla kopii drugiej połowy lat 70-tych i pierwszej połowy 80-tych.
1977	PKF 28A/77		FOTON SAFETY FINE GRAIN 165
1979	PKF 23A/79		FOTON SAFETY FINE GRAIN 163
1980	PKF 19A/80		FOTON SAFETY FINE GRAIN 265


Kinetoscope Edisona	Film 35mm używany w Kinetoskopie Edisona	Kamera Birtac 17,5mm	Różne rodzaje formatu 17,5mm

Rok	Nazwa	Szerokość filmu, położenie perforacji	Podłoże	Wynalazca lub producent
1888	Chrono- photographe	90mm x 2m		Marey
1891	Kinetograph Kinetoscope	4perf/kadr 35mm x 15m		T.A.Edison&W.K.L.Dickson
1894	Oko	szer. taśmy 120mm, kadr 45×38 mm, po 15 kadrów w rzędzie, perf. pomiędzy kadrami		Kazimierz Prószyński, Polska
1898	Lumiere Wide	8perf/kadr 75mm	nitrocelulozowe	Louis Lumiere
1898	Birtac	17.5mm perf. po jednej stronie	nitrocelulozowe	B.Acres (London)
1900?	Biokam	17.5mm perf. pośrodku	nitrocelulozowe	Warwick Trading Co. (London)
1900	Mirographe	21mm notched on each edge	nitrocelulozowe	Reulos, Goudeau&Co. (Paris)
1900?	La Petite	17.5mm 1 kwadr. perf. pośrodku	nitrocelulozowe	Hughes (London)
1900	Pocket-Chrono	1perf 15mm perf. pośrodku	nitrocelulozowe	L.Gaumont&Co.(Paris)
1902	Vitak	1perf 17.5mm perf. pośrodku	nitrocelulozowe	W.Wardell (a mail order project)
1903	Kino	1perf 17.5mm perf. pośrodku	nitrocelulozowe	Ernemann (Dresden)
1905?	Ikonograph - pierwszy projektor, ktory mógł wyświetlać film "do tyłu"	17.5mm	nitrocelulozowe	E.J.Rector (New York) (Ikonograph Commercial Co. of Manhattan, N.Y.)
1910	Empire Cinematograph	35mm	nitrocelulozowe	W.Butcher&Son Ltd.(London)
1910	Picturescope	35mm with 2 rows of images	nitrocelulozowe	Chas.E.Dressler (N.Y.)
1910	Animatograph	spiral film	nitrocelulozowe disk	A.F.Victor (Davenport, Iowa)
1912	Duoscope	17.5mm with 2 cnter perf.	nitrocelulozowe	A.F.Victor
1912	Pathe K-O-K In France	28mm, 3 perf. on 1 edge; 1perf. on other.	bezpieczne	Pathe Freres (Paris)
1912	Home Kineto-scope	22mm 3 rows of image; perf.between rows	bezpieczne	Thomas A. Edison Inc.(Orange, N.J.)
1913	Pathescope	28mm as for	bezpieczne	Pathescope Co. in U.S.Pathe K-O-K (N.Y)
1913	Spirograph	Images on circular film disk in spiral order	nitrocelulozowe	Charles Urban Trading Co., Ltd (London)
1914	Atlas	35mm	nitrocelulozowe	Atlas Educational Film Co. (Chicago)
1914	Animatograph	35mm	nitrocelulozowe	Victor Animatograph Co. (Davenport Iowa)
1914	Ensign Cinematograph	35mm	nitrocelulozowe	Houghton’s Ltd.(London)
1915	Animatograph (Model 2)	35mm	nitrocelulozowe	Victor Animatograph
1915	Sinemat	17.5mm	bezpieczne	Sinemat Motion Picture Machine Co.
1915-1916?	Autograph	17.5mm	nitrocelulozowe?
1915-1916?	Duplex	11mm, 2round perf. on each edge	nitrocelulozowe?	G.J.Bradley
1916-1917	DeVry	35mm	nitrocelulozowe	H.DeVry Co. (Chicago)
1917	Victor	35mm	nitrocelulozowe	Victor Animatograph Projector
1917	bezpieczne Cinema	3perf 28mm, on each edge	bezpieczne	A.F.Victor, Victor Victor Animatograph
1917	Movette	17.5mm, 2round perf. each edge	nitrocelulozowe neg.bezpieczne pos.	Movette Camera Co. (Rochester, N.Y.)
1917	Simplex	35mm	nitrocelulozowe	Simplex Corp.(Long Island, N.Y.)
1917	Cub	35mm	nitrocelulozowe	American Cinematograph Corp. (Chicago)
1918	Actograph	17.5mm	nitrocelulozowe	Wilart Instrument Co.(New Rochelle N.Y.)
1920	Home Cinema Pathescope	28mm	bezpieczne	Victor Animatograph
1920	Clou	2perf 17.5mm	nitrocelulozowe	Firm name unknown (Austria)
1920	Sept.	17ft of 35mm motion pictures or 250 still frames	nitrocelulozowe	A.Debrie (France)
1921	Coco	17.5mm	nitrocelulozowe	Linhof (Munich)
1921	Defranne	35mm	nitrocelulozowe	Bass Camera Co.(Chicago)
1921	Kinamo	35mm	nitrocelulozowe	Ica, A.G. (Dresden)
1922-1923	Pathe-Baby or Pathex	9.5mm,1 center perf between frames	bezpieczne, (dev. to pos. by reversal)	Pathe Cinema (Paris)
1923	Baby Standard	35mm	nitrocelulozowe	Vicam Photo Appliance Corp. (Philadelphia)
1923	Cine-Kodak	1perf 16mm	bezpieczne, dev. by controlled reversal	Eastman Kodak Co. (Rochester, N.Y.)
1923	Victor	1perf 16mm	bezpieczne	Victor Animatograph
1923-1924	Filmo	16mm	bezpieczne	Bell&Howell Co
1926	Pathe Rural	1perf 17.5mm	bezpieczne	Pathe
1928	Kodak Lenticular Colour	16mm	bezpieczne	Eastman Kodak Co.


Przykłady pierwszych odwracalnych filmów 16mm. a. Maj 1920. Pierwsze testy - W. Vaeth b. Wrzesień 1920. Rochester Horse Show - H. B. Tuttle c. Lipiec 1922. Bawiące się dzieci - J. G. Capstaff	Powiększona oryginalna kamera do zdjęć eksperymentalnych 16mm J. G. Capstaffa (1920-1922). Oryginalna kamera miała ok. 2/3 długości pokazanej tu kamery. Wydłużenie jej w 1924 roku pozwoliło na zamontowanie obiektywu o dłuższej ogniskowej

Pierwszy perforator filmu 16mm, 1920	Eksperymentalny projektor 16mm (1920-1923)

Format	16mm standard	16mm standard z dźwiękiem optycznym	16mm SCOPE z dźwiękiem optycznym	16mm standard z dźwiękiem magnetycznym	Super 16mm	Ultra 16mm
Jak wygląda
Wymiary kadru kamera	7.49mm x 10.26mm 1.37 aspect ratio	7.49mm x 10.26mm 1.37 aspect ratio		7.49mm x 10.26mm 1.37 aspect ratio	7.41mm x 12.52mm 1.66 aspect ratio	7.49 mm x 11.66 mm 1.85 aspect ratio
Wymiary kadru projektor	(1.33) 7.01mm x 9.60mm (1.85) 5.20mm x 9.60mm	(1.33) 7.01mm x 9.60mm (1.85) 5.20mm x 9.60mm	Aspect ratio 2.66 (przy użyciu obiektywu anamorfotycznego 2x)	(1.33) 7.01mm x 9.60mm (1.85) 5.20mm x 9.60mm	(1.66) 7.08mm x 11.76mm (1.85) 6.37 mm x 11.76mm	6.15mm x 11.66 mm


Wczesne eksperymenty z filmem 8mm: kopia obrazu zredukowana do szerokości 5mm na taśmie 16mm	Film 8mm na jednostronnie perforowanej taśmie 16mm	Film 2x8mm (przed rozcięciem wzdłuż)	Film 8mm


Experymentalna kamera Barnesa przystosowana do naświetlania dwóch rzędów filmu na krótkich odcinkach taśmy 35mm - zamknięta i otwarta	Negatyw i pozytyw odwracalny nakręcony przez J. G. Capstaffa kamerą Barnesa